ESMÂ BİNT UMEYS
Habeşistan’daki Müslümanların başkanlığını yürüttüğünü söyleyebileceğimiz Cafer b. Ebî Talib’in[1] hanımı Esmâ bint Umeys’in orada dünyaya getirdiği Abdullah’la beraber Habeşistan kralının oğlunu da emzirdiği rivayet edilmiştir.[2] Bu sebeple Müslümanların, Habeşistan’daki yönetimle ilişkilerinin iyi olmasında Esma’nın katkılarını unutmamak gerekir.
Rıza SAVAŞ
Prof. Dr., Dokuz Eylül Üni. İlahiyat Fak. Emekli Öğretim Üyesi
İlk Müslüman Olan Hanımlardan Biri
Esma, Hz. Peygamber’in amca oğlu Cafer b. Ebitalip’le evli idi. İslam’ın ilk döneminde kocasıyla beraber İslam’a girdi ve ilk Müslümanlar arasına katıldı. Müşrikler, Mekke’de Müslümanlara baskı ve saldırılara başlayınca Esma kocasıyla beraber Habeşistan’a hicret etti. Abdullah, Muhammed ve Avn adlı çocuklarını burada dünyaya getirdi.
Habeşistan’daki Müslümanların başkanlığını yürüttüğünü söyleyebileceğimiz Cafer b. Ebî Talib’in[1] hanımı Esmâ bint Umeys’in orada dünyaya getirdiği Abdullah’la beraber Habeşistan kralının oğlunu da emzirdiği rivayet edilmiştir.[2] Bu sebeple Müslümanların, Habeşistan’daki yönetimle ilişkilerinin iyi olmasında Esma’nın katkılarını unutmamak gerekir. Esma’nın, bu iyi ilişkileri daha sonra da sürdürdüğü ve İslâm’a giren Habeşlilerin, ona gelip “ülkelerinin haberlerini” verdikleri kaydedilmektedir[3]. O halde İslâm’ın Habeşistan’da yayılmasında Esma’nın katkılarını görmek gerekir.
Yaklaşık olarak on beş yıl kaldıktan sonra Habeşistan’daki Müslümanlar, hicretin yedinci yılında Medine’ye geldiler. Medine’ye geldikten yaklaşık bir yıl sonra Esma’nın kocası Cafer b. Ebi Talib, Mute Savaşı’nda şehit olunca Hz. Ebubekir’le evlendi. Bu evlilikten, Muhammed doğdu. İslam için büyük sıkıntılar çekmiş̧ ve sonunda da kocası Cafer b. Ebû Tâlib’i kaybetmiş olan Esmâ bint Umeys’e Hz. Peygamber’in sıkıntılı zamanlarda okuyacağı bir dua öğrettiği rivayet edilmektedir. Hz. Ebubekir vefat edince vasiyeti üzerine kendisini eşi Esma yıkadı. Esmâ bint Umeys’in Hz. Ebû Bekir’in sağlığında Hz. Fatıma’nın cenazesini de yıkadığı kaydedilmiştir. Daha sonra ilk kocası Cafer’in kardeşi Hz. Ali ile evlendi; ondan Yahya ve Avn (bazı rivayetlere göre Muhammed) adında iki çocuğu oldu.
Esmâ bint Umeys, Hz. Ali ile evli olduğu dönemde oğulları arasında küçük bir tartışma yaşanır. Muhammed b. Cafer ve Muhammed b. Ebû Bekir birbirlerine karsı: “Ben senden daha iyiyim, benim babam da senin babandan daha iyidir” derler. Hz. Ali, Esma’ya “Hadi bakalım aralarında hüküm ver…” deyince Esmâ, “Cafer’den daha iyi genç̧ Ebubekir’den daha iyi yaşlı görmedim” der. Bunun üzerine Hz. Ali: “Bize hiçbir şey kalmadı” der.
Esmâ bint Umeys’in iyi bir doktor olduğunu söyleyebiliriz. Esmâ bint Umeys, Hz. Peygamber’e “Hindistan ve Yemen’den getirilen bitkiler ve zeytinyağı ile bir ilaç” yaptığını söyler. Bu rivayette, Esma’nın bu ilacın yapımını Habeşistan’da öğrendiği de ifade edilmektedir. Esmâ bint Umeys’in daha başka bitkilerden de ilaçlar yaptığı rivayet edilmektedir. Hz. Peygamber vefat ettiği zaman bazıları onun sağ olduğunu söylerken, Esma, elini Hz. Peygamber’in iki omuzu arasına koyarak muayene ettikten sonra: “Rasulullah a.s. vefat etmiştir…” diyerek bu konudaki şüphelere son verir. Bu rivayet, Esma’nın tıbbî konulardaki bilgilerine güvenildiğini de ifade eder. Esmâ bint Umeys Habeşistan’da Hristiyanların kullandığı kapalı tabutun Medine’de kullanılmasını önerdiği ve kabul gördüğü de söylenebilir.
Esmâ bint Umeys Habeşistan’dan döndüğü günlerde kendisini kızı Hafsa’nın evinde görüp tanıyan Hz. Ömer, Mekke’den Medine’ye hicret edenlerin sevap ve fazilet bakımından daha ileride olduğunu söyleyince Esma bu yaklaşımdan rahatsız olmuş ve Hz. Ömer’e itiraz etmiş, kendilerinden önce hicret edenlerin Hz. Peygamber’den ayrılmadığını, aç olanlarının onun tarafından doyurulup cahillerinin eğitildiğini, kendilerinin ise yurtlarından uzakta başka din mensuplarının arasında yaşamaya mecbur kaldıklarını söylemiştir. Medine’ye kendilerinden önce hicret edenlerden daha az sevaba erişme düşüncesi kendisini rahatsız ettiği için durumu Hz. Peygamber’e sormuş, Hz. Peygamber de Ömer ile arkadaşlarının bir hicret sevabı, kendilerinin ise hem Habeşistan’a hem de Medine’ye hicret etmeleri sebebiyle iki hicret sevabı kazandıklarını belirtmiştir.[4]
Esma’nın kardeşlerinden Meymune bint Haris Hz. Peygamber’le, Ümmü’l-Fadl Lübâbe bint Hâris Hz. Peygamber’in amcası Abbas’la, Selma bint Umeys Hz. Hamza ile evlenmiştir.
Kaynaklarda Esmâ bint Umeys’in Hz. Ali’den sonra vefat ettiği kaydedilmekle beraber bir rivayette ise hicretin 40. yılında vefat ettiği de rivayet edilmiştir.[5]
Allah rahmet etlesin!
[1] İbn İshâk, Sire, s. 195.
[2] İbn Hişâm, es-Sîre, I, 346; ez-Zubeyrî, Nesebu Kureyş, 81.
[3] Ez-Zubeyrî, a.g.e., 81.
[4] Buhari, Sahih, “Meğazi”, 38; Müslim, “Fezailü’s-Sahabe”, 169.
[5] M. Yaşar Kandemir, “Esma bint Umeys”, DİA, İstanbul 1995, cilt: 11, sayfa: 422-423.
[1] İbn İshâk, Sire, s. 195.
[2] İbn Hişâm, es-Sîre, I, 346; ez-Zubeyrî, Nesebu Kureyş, 81.