Kısacası diyebiliriz ki İslam’ın ilk dönemlerinden günümüze kadar ulaşmış meddahlık geleneği Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesi üzerine Şii kimliği ve kültürünün en önemli hususiyetlerinden birisi olarak kabul edilmiş. Meddahlar, Ehl-i Beyt’e şiir ve ezgiler ile övgülerde bulunarak İran-Irak Savaşı ve Suriye savaşında savaşçıları cepheye seferber etmek ve onları manevi açıdan destekleyerek propaganda aracı olarak kilit rol oynamıştır. Halkı coşturarak manevi duygularını açığa çıkarmışlar ve insanların savaşa aktif katılımlarında oldukça etkili olmuşlardır.
Betül ZEYREK
Bu eser, bir tez çalışması. Yazar Adem Yılmaz Beyefendi Farsça öğrenmek için gittiği İran’da meddahlığa ilgi göstermiş ve daha sonra esere uzaktan devam ederek tamamlamış. Günümüz kitle iletişim araçlarından en yaygın olanı WhatsApp aracılığı ile yaşayan ve aktif olan meddahlara ulaşarak meddahlık ve etki alanlarını sorular yönelterek aldığı cevaplar noktasında farklı isimler kullanarak okuyucusuna aktarmaya çalışmış. Tabii unutmamak lazım ki meddahlarla ilgili kısım sadece 2011 ve 2021 yılları arasındaki faaliyetler ile sınırlı tutulmuştur.
Bu tez çalışması; İstanbul merkezli İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) tarafından 2022’de yılın en iyi ikinci tezi ödülüne layık görülmüş. Daha sonra Ketebe yayınevinden 2023 yılının Temmuz ayında İstanbul’da ilk baskısını vermiş.
Bu eser ile modern İran Şiiliğinde şiirin ve meddahlığın, siyaset ve savaş stratejisindeki rolünü göstermeye çalışmış. Daha evvel bu alanda pek çalışma yapılmamış olması, eseri önemli kılan noktalardan biri. Bu araştırmayı daha da önemli kılan noktalardan bir diğeri ise antropoloji, sosyoloji, tarih ve siyaset bilimlerinin kavşak noktasında yer alıyor olması.
Meddahlığın savaş stratejisinde bu denli öneme sahip olduğunu bilmiyordum açıkçası. Okudukça şaşırdığım çok nokta oldu. Fakat şunu da idrak ettim ki sözlü edebiyat türünü en iyi yansıtan şeylerden biri, meddahlık; daha doğrusu meddahların okuduğu şiirler. Şiirleri ahenkli okuma ve geçmişte yaşanan bazı dini olaylar ile bağlantı kurarak ifade etme, meddahlığı önemli bir noktada tutuyor.
Meddah, Şii yoğunluklu günümüz İran toplumunda matem merasimlerinde şiir ve ezgiler okuyarak Ehl-i Beyt’e övgüde bulunan kimsedir. Daha sonra halkı motive eden ve savaşmak için sahalara inmeleri için galeyana getirerek savaşa katılımları noktasında etkin rol oynayan kişiler olarak da varlıklarını devam ettirmişler. Ayrıca Şii kaynaklarda Ehl-i Beyt büyükleri Kerbela hadisesinin hatıralarda canlı kalması için şiirler okumaya ve insanları gözyaşı dökmeye teşvik etmişlerdir. Günümüzle kıyaslama yapınca ayaklı radyo ya da iletişim aracı diyebiliriz meddahlar için. Verdikleri mesajlar ile hem halkı bilinçlendirip hem de vermek istedikleri mesajları bu şekilde halka yerleştirmişlerdir.
Meddahlık, varlığını günümüze kadar devam ettiren bir müessesedir. Sadece klasik meddahlıktan modern meddahlığa bir geçiş yaşanmış. Minberden sahneye, dönemin şartlarına ve gelişmişliğine göre yer değişikliği olmuş. İşin içine musiki de dâhil olunca ikna güçleri oldukça artmış.
İlk olarak İran-Irak savaşında etkin rol oynayan meddahlar daha sonra Suriye savaşında bu rollerini sürdürmüşlerdir. Suriye savaşında kendi ülkelerinde savaş olmadığı halde meddahlar yardımı ile İran halkı ikna olup aktif olarak savaşa katılmışlardır. Burada geçmişte yaşanan Kerbela hadisesi ve beraberinde Hz. Ali’nin kızı Seyyide Zeyneb’in türbesinin Suriye’de bulunması gerekçe gösterilerek meddahların ciddi gayretleri sayesinde insanlar ikna edilmiştir. Afgan Şiileri, Pakistan Şiileri, Irak Şiileri de meddahlar sayesinde Suriye savaşına aktif olarak katılmışlardır.
Bu eser kaleme alınırken araştırmacıların, yazarların ve düşünürlerin fikirlerinden, akademik dergilerden, analizlerden ve Farsça haber sitelerinden faydalanılmış. Açıklamaya gerek duyulan bazı kısımlar dipnotlarda açıklanmış, gerek duyulduğu takdirde hangi makaleden alıntılama yapıldığına bakıp sizler de araştırabilirsiniz. Kitabın sonunda oldukça geniş bir kaynakça yer alıyor. Yararlanılan tüm kaynaklara yer verilmiş. Bu kadar geniş kaynakçaya sahip olması eserde yer alan bilgilerin güvenilirliğini güçlendiriyor. İnce eleyip sık dokunarak elde edilmiş bir eser okuyacaksınız. Derin ve incelikli bir araştırma olmuş.
Bu tür eserler genelde sıkıcı olarak düşünülür. Sanırım bu alanda okuduğum en akıcı eserlerden biri diyebilirim. Anlatım net ve anlaşılır. İlk defa bu konu hakkında bilgi edinecek olanlar bile rahatlıkla anlayabilir.
Kitap üç ana başlık altında alt başlıklara yer verilerek kaleme alınmış.
*İlk bölüm “İmam Hüseyin’in Yasçıları” başlığı altında meddahlık geleneğinin tarihsel arka planı, günümüz İran toplumunda nasıl bir rol oynadığı, matem merasimlerindeki rolleri, İran İslam Devrimi sonrası yaşadığı dönüşüm inceleniyor.
*İkinci bölüm “İran’ın Suriye İç Savaşı’ndaki Stratejisi” başlığı altında Tahran-Şam ilişkilerine değinilerek İran’ın Suriye savaşındaki stratejisi, iki ülke arkasındaki çıkarları ve ortak tehdit alanları, Seyyide Zeynep Türbesi söylemi üzerinden bu savaşa yönelik ideolojik bakış açısı, “Türbe Muhafızları” diye nitelenen İran kontrolündeki Şii savaşçı grupları ele alınıyor.
*Üçüncü ve son bölümünde ise “İran Suriye Savaşı’ndaki Propaganda Ordusu: MEDDAHLAR” başlığı altında 24 Meddah (Tahran, Kum, Şiraz, Tebriz, Buşehr, Urumiye, Hamedan şehirlerindeki meddahlar) ile gerçekleştirilen mülakatlardan elde edilen bulgulara ve İranlı meddahların Suriye savaşındaki faaliyetlerine yer verilmiş.
Bu son bölümün anlaşılması için aslında ilk iki bölüm hazırlık aşaması gibidir diyebiliriz. Son bölümün anlaşılmasının zeminini ilk iki bölüm oluşturuyor.
Kısacası diyebiliriz ki İslam’ın ilk dönemlerinden günümüze kadar ulaşmış meddahlık geleneği Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesi üzerine Şii kimliği ve kültürünün en önemli hususiyetlerinden birisi olarak kabul edilmiş. Meddahlar, Ehl-i Beyt’e şiir ve ezgiler ile övgülerde bulunarak İran-Irak Savaşı ve Suriye savaşında savaşçıları cepheye seferber etmek ve onları manevi açıdan destekleyerek propaganda aracı olarak kilit rol oynamıştır. Halkı coşturarak manevi duygularını açığa çıkarmışlar ve insanların savaşa aktif katılımlarında oldukça etkili olmuşlardır.