Batı Trakya’da yaşamak sadece bir coğrafyada var olma mücadelesi değil, aynı zamanda bir kimliği yaşatma kararlılığıdır. Bu kimlik; tarihle, inançla, eğitimle, dille ve mücadeleyle ayakta durur. Elinizdeki bu eserler ise bu mücadelenin en samimi tanıkları ve kayıtlarıdır.

Harun HALİL

Tarihçi

Batı Trakya… Haritalarda küçük bir bölge gibi görünse de, kimlik mücadelesiyle yoğrulmuş bir coğrafya. Bu topraklarda yaşananlar sadece bir azınlığın değil, tüm insanlığın hafızasında yankı bulması gereken evrensel bir hikâyenin parçası. Elinizde tuttuğunuz bu dergide, Batı Trakya üzerine çalışan bir araştırmacı olarak, sizlere bu hikâyeye ışık tutacak bazı değerli eserleri tanıtmak istedim.

Aşağıda yer alan kitaplar sadece akademik birer çalışma değil; aynı zamanda bir halkın var oluş mücadelesinin, kimliğini koruma kararlılığının ve tarihsel belleğinin belgeleridir. Kimi zaman bir arşiv belgesinde, kimi zaman ise bireysel bir tanıklıkta yankı bulan bu kitaplar; Türk kimliğinin, Müslüman inancının ve azınlık haklarının Batı Trakya’daki serüvenini anlamak isteyen herkes için temel kaynaklardır.

Aşağıda, bu kitapların her biri için içerik odaklı kısa tanıtımlar yer almaktadır. Her biri, Batı Trakya’nın geçmişine ışık tutan değerli birer yapı taşıdır.

1. Batı Trakya Fetih Tarihi (1261–1361) – A. Mehmet Delibalta

Delibalta, eseriyle Batı Trakya’nın Osmanlı öncesi döneminden başlayarak Türk varlığının kökenini Traklar ve İskitler’e kadar götürüyor. Bölgeye yerleşen Peçenek ve Kuman Türklerinin izlerini takip ediyor; Osmanlı dönemine geçişte Yörüklerin, özellikle Konya, Karaman ve Saruhan bölgesinden getirilerek iskân edilmeleri sürecini tüm siyasi, sosyal ve stratejik boyutlarıyla aktarıyor. Kitapta Gazi Süleyman Paşa, Gazi Evrenos Bey, Lala Şahin Paşa gibi fatihlerin kimlikleri, fetihten sonra kıldıkları ilk cuma namazları ve fetih edilen şehirlerin kronolojisi büyük titizlikle anlatılıyor. 1357’de Ferecik’in ilk Osmanlı şehri olarak alınması ve günümüzde Kosmosotira Manastırı olan yerde kurulan cami bu kronolojinin belkemiğini oluşturuyor.

2. Osmanlı Belgelerinde Batı Trakya – H. Yıldırım Ağanoğlu, Sebahattin Bayram, Mümin Yıldıztaş

Bu eser Batı Trakya’nın Osmanlı idari, sosyal ve kültürel yapısını 1357–1912 dönemine ait orijinal belgeler üzerinden analiz ediyor. Osmanlı Arşivleri’nden getirilen belgeler sayesinde bölgede inşa edilen okullar, camiler, kiliseler ve sinagogların kimler tarafından, hangi dönemde yapıldığı dikkatle sunuluyor. Müslim ve gayrimüslim toplumlar arasındaki ilişkiler, idari düzenlemeler ve vakıf yapıları belgelerle desteklenerek okuyucuya sunuluyor. Akademik dil ile hazırlanmış olsa da, sade anlatımı sayesinde hem uzman hem de genel okuyucu kitlesi için önemli bir kaynak niteliğinde.

3. Batı Trakya Türk Cumhuriyeti – Yalçın Koçak & Ertan Özyiğit

Kitap, 31 Ağustos–29 Ekim 1913 tarihleri arasında kurulan ve yalnızca 60 gün var olabilmiş Batı Trakya Türk Cumhuriyeti’nin çarpıcı hikâyesini sunuyor. Kuruluş süreci, Yunan ve Bulgar yönetimleriyle diplomatik ilişkiler, devlet yapısı, bayrak, pullar, pasaport sistemi ve iç yönetimi detaylandırılıyor. Devletin tanınması süreci, ordunun kurulması gibi meseleler; ardından ani lağvi ve geri dönüş dönemi kapsamlı biçimde ele alınıyor. 634 sayfalık detaylı anlatımı sayesinde bu kısa ömürlü ama sembolik devletin tüm yönleri tarihsel, diplomatik ve sosyolojik perspektiflerle ortaya koyuluyor

4. Komitacı Fuat Balkan Anıları – Fuat Balkan (haz. Turgut Gürer)

Beşiktaş’ın kurucularından ve Kuvâ‑yi Millîye mücadelesinin önemli isimlerinden Fuat Balkan’ın anılarını içeren bu albüm nitelikli eser, Batı Trakya Türklerinin Kurtuluş Savaşı sürecindeki etkin katkılarını birebir ifade ediyor. Fuat Balkan’ın bölgedeki teşkilatlanma çalışmaları, komitacı olarak gerçekleştirdiği faaliyetler ve yerel halkla kurduğu ilişkilere dair anlatılar tarihsel bir arka plana sahip. Anılar, Türklerin destinasyon dışındaki direniş gücünü ve Batı Trakya’dan Türkiye’ye uzanan sadakat çizgisini okuyucuya tanıklık düzeyinde aktarıyor.

5. Batı Trakya: Milliyetçilik ve Naziler Kıskacındaki Yitik Halk – Ertan Altan

II. Dünya Savaşı sırasında Batı Trakya’da yaşayan Müslüman Türklerin Naziler, İtalyanlar ve Bulgar işgaline karşı nasıl savunma verdikleri bu eserde derinlemesine işleniyor. Kitap, yaklaşık 17.000 Batı Trakyalı Türk’ün Yunan ulusal ordusu içinde Nazi işgaline karşı savaşmasını, milliyetçilik, asimilasyon politikaları ve çok-etnili yapının çözülmesini anlatıyor. Modern milliyetçi ideolojilerin yerli halk üzerindeki baskısı, din-dil-ırk ayrımına dayalı uygulamalar ve dayanışma örnekleri tarihsel belgelerle birleştirilerek sunulmakta.

6. Yunan İç Savaşı’nda Batı Trakya Türk Azınlığı (1946–1949) – Rahmi Ali & Tevfik Hüseyinoğlu

Yunan İç Savaşı’nın karanlık döneminde Batı Trakya Türklerinin yaşadığı zorlukları ve halk üzerindeki etkileri kapsamlı biçimde ele alan bu çalışma, 544 sayfayla sağlığa, toplumsal baskıya ve psikolojik travmaya dair olayların detayını içeriyor. Azınlık grupların çatışma sırasında yaşadığı sürgünler, sosyal izolasyonlar, ekonomik yıkım ve göç süreci gibi temalar derinlemesine irdeleniyor. İç savaş dönemine sosyal tarih perspektifiyle yaklaşan eserde, mağduriyetlerin kayıt altına alınması, kişisel tanıklıklarla belgeye dönüştürülmesi kitaba ayrı bir değer katıyor.

7. Batı Trakya Meselesi – Tuğba Eray Biber

20. ve 21. yüzyılda Batı Trakya Türklerinin karşılaştığı siyasi, ekonomik, kültürel ve eğitim haklarıyla ilgili sorunlara odaklanan bu eser, özellikle vakıf, dini kurumlar ve eğitim hakları özelinde analizler sunuyor. Yazar, azınlığın hak taleplerini devlet kurumları, uluslararası hukuk ve modern demokrasiler bağlamında değerlendirerek, stratejik çözüm önerileri getiriyor. Bölgenin güncel sorunlarına akademik bir bakış açısıyla yaklaşan bu eser; politikacı, hukukçu ve sosyal bilimciler için kılavuz niteliğinde.

8. Batı Trakya’da İnsan ve Azınlık Hakları – Fehim Ahmet

Fehim Ahmet’in BAKEŞ Yayınları’ndan çıkan bu kitap, Gündem Gazetesi Analiz köşesinde yayımlanan yazılarını güncel hak ihlalleri ışığında bir araya getiriyor. Lozan Antlaşması’nın azınlık hakları maddelerinden başlayarak, bu hakların nasıl uygulanamadığını ve Yunan devlet politikalarının azınlık karşıtı tutumunu belgelerle analiz ediyor. 2025 baskılı eser, sade anlatımı ve gündemden kopmayan içeriğiyle hem uzman hem genel okuyucuya hitap ediyor.

9. Yunanistan’daki Müslüman Türk Azınlığın Din ve Vicdan Özgürlüğü – Turgay Cin

454 sayfalık bu çalışma, Batı Trakya’daki Müslüman Türklerin dini hak ve özgürlük mücadelesinin hukuki yönünü ele alıyor. Lozan Antlaşması’nın dinî kurumlar (Müftü, Başmüftülük, vakıflar) ile ilgili hükümlerine referansla, Yunan iç hukukunun bu sözleşmelere nasıl karşı çıktığını inceliyor. Kitapta din ve vicdan özgürlüğü, uluslararası hukuk ve Yunan ulusal hukuku karşılaştırmalı şekilde sunuluyor;

Müslüman Türklerin eğitim, vakıf ve müftülük haklarındaki sistematik ihlaller ayrıntılı biçimde değerlendiriliyor.

10. Batı Trakya’dan Türkiye’ye Göç (1967–1995) – Nilüfer Erdem

Bu eser, Yunanistan’da uygulanmaya başlanan 19. Madde politikası sonucunda on binlerce Batı Trakya Türkünün Türkiye’ye göç etme sürecini ele alıyor. Vatandaşlık iptalleri, sosyal baskılar, ekonomik mağduriyet ve göç sonrası entegrasyon süreçleri kapsamlı verilerle aktarılıyor. Kitap, mülakat çalışmaları, hukuki belgeler ve demografik analizlerle göçün toplumsal etkilerini ortaya koyuyor; demografik değişim, asimilasyon politikaları ve hak ihlali sonuçlarının bölgesel etkilerine ışık tutuyor.

Son Söz: Okumak Direnmektir

Batı Trakya’da yaşamak sadece bir coğrafyada var olma mücadelesi değil, aynı zamanda bir kimliği yaşatma kararlılığıdır. Bu kimlik; tarihle, inançla, eğitimle, dille ve mücadeleyle ayakta durur. Elinizdeki bu eserler ise bu mücadelenin en samimi tanıkları ve kayıtlarıdır.

Batı Trakya’yı anlamak isteyenlere, bu kitapları sadece okumalarını değil, hissetmelerini öneririm. Çünkü biz, satır aralarında bile direnmeye devam ediyoruz.