Sa’d B. Ebivakkas (R.A.)
Kızından gelen rivayete göre İslam geldiği sırada Sa’d, on yedi yaşında idi ve bu dine inanan ilklerden oldu. Duası kabul edilenlerden sayılırdı.
Rıza SAVAŞ
Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi
Sa’d b. Ebivakkas (Malik), Hz. Peygamber’in annesinin mensub olduğu Kureyş Kabilesinin Zühre oğulları boyuna mensuptur.[1]
Kızından gelen rivayete göre İslam geldiği sırada Sa’d, on yedi yaşında idi ve bu dine inanan ilklerden oldu. Duası kabul edilenlerden sayılırdı.[1]
Annesi onun Müslüman olmasına çok üzüldü ve bu dinden oğlunun dönmesi için açlık grevine başladı. Bir iki gün aç ve susuz kaldıktan sonra fenalaşan anne oğlunun kararlılığını görünce bu işten vazgeçti.
Sa’d, kardeşi ’Umeyr ile beraber Medine’ye hicret ettiğinde sığınacakları evleri vardı. Çünkü kardeşleri ’Utbe, Mekke’deki bir kan davasından dolayı Medine’ye gelip yerleşmişti. Daha sonra Sa’d’ın Medine’de yaptığı evin planının Rasulullah tarafından çizildiği de zikredilmiştir.[2]
Sa’d b. Ebivakkas’ın yiğit bir delikanlı olduğu, İslam için gözünü budaktan sakınmaz bir kahramanlık örneği sergilediği hem fiili çatışmanın olmadığı Mekke döneminde hem de fiili çatışmaların olduğu Medine devrinde İslam düşmanlarıyla en sert mücadeleleri verdiği ve ön saflarda yer aldığı gelen rivayetlerden anlaşılmaktadır. Sa’d b. Ebivakkas’ın Hz. Peygamber’le beraber bütün savaşlara katıldığı rivayet edilmektedir.[3]
Şecerede de görüldüğü gibi dedesi Vüheyb b. Abdümenâf b. Zühre, Rasulullah’ın annesinin amcası olduğu için Resûlullah (SAV), Sa’d’a “dayı” diye hitap ederdi.
Sa’d b. Ebivakkas’dan gelen bir rivayete göre veda haccı sırasında ağır bir hastalığa yakalandı ve öleceğini düşündü. Bu hastalığı sırasında kendisini ziyarete gelen Hz. Peygamber’le Sa’d arasında şu konuşmanın geçtiği anlaşılmaktadır:
Sa’d b. Ebivakkas: “Ya Rasulellah ben malı olan biriyim, bana varis olacak sadece bir kızım var, malımın üçte ikisini sadaka olarak verebilir miyim?”
Rasulullah: “Hayır”
Sa’d b. Ebivakkas: “Malımın yarısını vereyim mi?”
Rasulullah: “Hayır”
Sa’d b. Ebivakkas: “Malımın üçte birini vereyim mi”
Rasulullah: “Üçte bir ha. Üçte bir de çok, sana varis olanların zengin olmasını sağlaman, fakir bırakıp insanlara yük olmalarına sebep olmandan çok daha hayırlıdır” dedi.
Sa’d’ın bu hastalığı sırasında Hz. Peygamber’in tavsiyesiyle ünlü hekim Haris b. Kelede tarafından tedavi edildiği ve iyileşip uzun yıllar yaşadığı ve bundan sonra çok evlilik yaptığı ve çok çocuğu olduğu kaynaklarımız tarafından ifade edilmektedir.
Sa’d b. Ebivakkas, Hz. Ömer döneminde aktif görevler üstlendi. Irak cephesi başkomutanı olarak Kadisiye Savaşı’nda (15/636) Sâsânîler’i ağır bir yenilgiye uğrattı. Sâsânî devletinin başşehri Medâin’i fethettikten sonra bölgede gerçekleştirdiği fetihlerle Sâsânî devletini çökertti.
Hz. Ömer’in emriyle Kûfe şehrini kurdu ve Kûfe valiliğini yürüttü. Halkın şikayetleri üzerine Hz. Ömer kendisini suçsuz bulmakla birlikte onu Medine’ye geri çağırdı. Hz. Osman, 24 (645) yılında onu tekrar Kûfe valiliğine getirdi. Şehrin hazinesinden sorumlu Abdullah b. Mes’ûd ile para konusunda çıkan anlaşmazlık sebebiyle bir yıl kadar sonra görevden aldı.
Uyguladığı askerî taktikler ve gösterdiği kahramanlıklarla İslâm tarihinin önde gelen kumandanları arasında yer almış ve “fârisü’l-İslâm” lakabıyla anılmıştır.[4]
Hz. Ömer’in, vefatından önce aralarından birini halife tayin etmeleri için seçtiği altı kişilik heyette Sa’d b. Ebivakkas da vardı. Ancak kendisi bu göreve talip olmadı.
Sa’d b. Ebivakkas, Hz. Osman’ın şehit edilmesi olayında, Cemel ve Sıffîn savaşlarında tarafsız kaldı. Muaviye, Sa’d b. Ebivakkas’ı kendi tarafına çekmek için çok uğraştı ise de başarılı olamadı.
Sonraki yıllarda Medine yakınlarındaki Akik vadisinde çorak bir araziyi satın alarak ihya etti ve oraya yerleşip çiftçilikle meşgul oldu.
Sa‘d’ın, 54/674, 55/675 veya 58/678 yılında Emeviler devrinde vefat ettiği rivayet edilmiştir.
SA’D B. EBİVAKKAS’IN SİRETİNİN KRONOLOJİSİ:[5]
| TARİH | SA’D’IN SİRETİ |
| İslam’dan 17 evvel | Doğumu |
| İslam’ın geldiği yıl | Müslüman oldu |
| Hicri 1. Yıl | Medine’ye hicret |
| Hicri 1. Yıl Ramazan ayı | Ubeyde b. Haris Seriyyesiyle Sifü’l-Bahr seferine katılması |
| Hicri 1. Yıl Zilkade ayı | Harrar’a komutan olarak seferi |
| Hicri 2. Yıl Receb ayı | Abdullah b. Cahş’ın Nahle seriyyesine katılması |
| Hicri 2. Yıl Ramazan ayı | Bedir savaşına katıldı |
| Hicri 3. Yıl Şevval | Uhud savaşına katıldı |
| Hicri 4. Yıl Muharrem | Ebu Seleme’nın Katan seriyyesine katıldı. |
| Hicri 5. Yıl Şevval | Hendek savaşına katıldı. |
| Hicri 6. Yıl Zilkade | Hudeybiye antlaşmasına katıldı |
| Hicri 8. Yılı Cumadelahire | Zatü’s-Selasil gazvesine katıldı |
| Hicri 8. Yılı Ramazan | Mekke fethine komutan olarak katıldı |
| Hicri 9. Yıl Receb | Tebük gazvesine katıldı |
| Hicri 10. Yıl Zilkade | Veda haccına katıldı |
| Hicri 11. Yıl Safer | Usame ordusuna katıldı |
| Hicri 11. Yılı Cümadelula | Ridde’de Zülkassa savaşına katıldı |
| Hicri 12-13. Yılı | Havazin kabilesi zekatlarını toplama görevi |
| Hicri 14. Yılı Şaban | Irak cihadına katıldı. |
| Hicri 15. Yıl Safer | Kadisiye’de komutan olarak ordusunu hazırlıyor |
| Hicri 15. Yıl Şaban | Kadisiye savaşını komutan olarak idare ediyor. |
| Hicri 16. Yıl Safer | Medayin’in fethini gerçekleştirdi. |
| Hicri 16. Yıl | Irak’ın fethi tamamlandı |
| Hicri 17. Yıl | Kufe şehrini inşa etti. |
| Hicri 17- 20 yılları | Kufe valisi |
| Hicri 20-23 yılları | Hz. Ömer’in müsteşarı |
| Hicri 23. Yıl | Halife adayı |
| Hicri 24-25 Yıl | Hz. Osman’ın Kufe valisi |
| Hicri 26-35 Yılları | Hz. Osman’ın müsteşarı |
| Hicri 35. Yılı sonu | Hz. Ali’ye bey’at |
| Hicri 35-55 Yıl | Fitneden uzak yaşam |
| Hicri 55. Yıl | Ölümü |
RADİYELLAHU ANHU VE ANİSSAHABE
[1] İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, III, 139.
[2] İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, III, 139.
[3] Zübeyri, a.g.e., s. 263.
[4] İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, III, 137-150.
[5] Salah Abdufettah el-Halidi, Sa’d b. Ebivakkas, Dımaşk 2003, s. 7-9.
[1] Zübeyri, Ebu Abdillah el-Mus’ab b. Abdillah b. El-Mus’ab (öl: 236 h.), N. Kureyş, Khire 1982, s. 262.