Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi; hayatı, kişiliği, tasavvufî öğretileri ve daha birçok yönüyle önemli yazarlar tarafından kaleme alınmıştır. Kendisinin verdiği eserlerin yanı sıra kendisini anlatan eserler de oldukça rağbet görmüştür. Zira O (K.S) gönüllere hitap ederek muhabbeti ve Müslümanlığı temsil etmiştir. Biz de İnsicam dergisi olarak, siz değerli okurlarımız için Hocaefendi Hazretleri hakkında kaleme alınan bu önemli eserlerden birkaçını tanıtmak istedik. Buyurunuz.
İNSİCAM
1. GÖRÜNMEYEN ÜNİVERSİTE
Ersin Nazif Gürdoğan
(İz Yayıncılık, 2018/10. Baskı, 166 syf.)
Gürdoğan bu eserinde, Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi’nin insanların gönlüne dokunan, hayatlarına kılavuzluk eden yönlerini ortaya koyuyor.
İnsanlardaki nefsani hastalıkların iyileştirilmesi; arzu ve heveslerin kontrol edilmesi ve davranışların bir bütün halinde iyiye yönlendirilmesi için çeşitli konulara temas edip, bu noktada Kotku Hocaefendi gibi gönül insanlarının varlığının önemine dikkat çekiyor.
Zihniyet bağlamında özgür, üretken ve sağduyulu olmanın önder ve münevverlerin varlığı ile irtibatlandırılması eserin temel özelliklerinden. Öyle ki Gürdoğan, eserde “Görünmeyen Üniversite” talebelerini; hayatı ahlâkî ve insani çizgiye oturtmaya gayret eden, gönül ehli, muhabbet dimağı olan Allah dostları olarak nitelendiriyor. Bu kimselere bağlanmanın manevi olgunluk için önemine işaret ediyor. Sevginin, mârifetullah’ın ve tasavvufun hakikatte insan ve toplumlar üzerindeki etkisine atıf yaparak Mehmed Zahid Kotku Hazretleri’nin hayatından örneklerle bu etkinin nihai amacı olan kemâlata ışık tutuyor. “Gönül dünyasının mimarlarından” olarak seslendiği Hazret’in hayatını kısa kısa örneklerle istifademize sunuyor. Kapitalizmi, Türkiye’nin içinde bulunduğu geçmiş dönemlerin şartlarını ve Hazret’in tüm bunlara karşın duruşunu resmediyor.
“Görünmeyen Üniversite ya da Hocaefendi” başlığıyla, Hazret’in bina etmek istediği takva ve gönül evlerini huzurlarımıza getiriyor. Toplumu, eğitim sistemini, ekonomik sorunları, aile ve sevgisizlik gibi konuları Kotku Hocaefendi’nin pergelinden sorguluyor.
Eser, herkesin kendinde bir parça değişiklik yapmasına imkân tanıyan önemli konulara temas ediyor. Yüreğindeki dağınıklığı toparlamak isteyenler için fevkalade bir çalışma olması hasebiyle biz de siz değerli okurlarımıza tavsiye etmiş olalım. Selam ve dua ile…
2. MEHMED ZAHİD KOTKU
Mustafa Özdamar
(Kırk Kandil Yayınları, 2017, 144 syf)
“Biz bu deryaya elimizi saldık, parmağımızdaki ıslağı gösteriyoruz. Yaptığımız iş bundan ibarettir.”[1] diyor, Mustafa Özdamar. Eser bir derleme niyetiyle kaleme alındığı gibi Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi’nin insanlığa ışık tutan yönlerine de vurgu yapıyor. “Cömertler cennetinin hoş adamları” diye hitap ediyor yazar, Zahid Hocaefendi için. Yirminci yüzyılın en parlak irfan yıldızlarından biri olan Hazret, Özdamar’ın kendisini herkese tanıtmakla yükümlü gördüğü büyük bir ârif olarak çıkıyor karşımıza. Tasavvuf, toplu zikir, Allah’ın rahmetinden ümit kesmek gibi konuların yanında Mehmed Zahid Hocaefendi’nin tevazu ve teslimiyetine de değiniyor, örnek menkıbeler aktarıyor. Özdamar, Hocaefendi Hazretleri’nden istifade eden insanların, görünen cemaatlerle sınırlı olmadığını ifade ediyor ve ekliyor: “Zira ârifler haritaya sığmaz!”[2]
Eser, Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi’nin hayatından aktarılan çeşitli konulardaki menkıbelerden derlenmiş olup Kotku Hocaefendi’nin kişiliğine, âlimliğine ve günlük hayatına ışık tutan bazı mühim olayları da aktarıyor. O’nun da (K.S) bizim gibi beşer olduğunu ve de iman ve hikmet sahibi olmanın güzelliklerini gösteriyor.
3. ANILARLA MEHMED ZAHİD KOTKU
Dr. Metin Erkaya
(Seha Yayınları, 1996, 579 syf.)
Dr. Metin Erkaya’nın bu eseri, Mehmed Zahid Kotku Hazretleri hakkında çeşitli sohbetleri, menkıbeleri ve söylevleri barındırıyor. Yazar, kendisi dâhil Prof. Dr. M. Esad Coşan, Prof. Dr. Yusuf Ziya Binatlı, H. Muhterem Coşan, Necdet Oral, Halil Necati Coşan, Rifat Tandoğan, İsmail Turan, Ergün Göze, Dr. A. Hümeyra Ökten, Ali Ulvi Kurucu, Dr. Sedat Apaydın, Prof. Dr. Osman N. Çataklı, Prof. Dr. Sabahaddin Zaim, Muammer Elmalı, Orhan Batı, Cevat Ayhan, Prof. Dr. Korkut Özal, Lütfi Doğan, Raif Cilasun, Atike Aykın, Yahya Oğuz, Hüseyin Kami Büyüközer, Süreyya Şeker, Turan Arslan, Temel Karamollaoğlu, Prof. Dr. Ersin Gürdoğan, Rüstem Altınbaş, Ali Rıza Demircan, Dr. Alaaddin Kaya, Prof. Dr. Ali Yücel Uyarel, Handan Belli, Mehmed Yeğenler, Mehmed Güney, Abdüllatif Duygulu, Prof. Dr. Hüseyin Gazi Baş, Doç Dr. Orhan Çeker, Alpaslan Türkeş, Erdem Beyazıt, Ali Rıza Temel, Halit İlhan, Prof. Dr. Salih Tuğ, İsmail Budak, Kenan Güneş, Cem Asyalı ve Vehbi Vakkasoğlu’nun kaleminden Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi’den anılar aktarıyor. Kotku Hocaefendi’nin tasavvufi, ilmi ve bilhassa insani yönlerinden tutun da anlattığı, şakalaştığı ve nasihat ettiği birçok örneğe kadar çok sayıda olay nakleden eser, derleme türündedir. Daha çok Hazret’in talebeleri ve yakın çevresiyle olan temasları, tüm sadeliğiyle gösteriliyor. Yer yer Hocaefendi’nin kim olduğu, ailesi, kişiliği ve görüşleri hakkında detaylara temas ediliyor.
Hatıralarını anlatan zevatın röportajları üzerine Kotku Hocaefendi’yi adeta bir portre gibi resmeden yazar, böylesine teyakkuzda, şuur ve hikmet sahibi bir ârifin örnek imamlığına ve dostluğuna da atıf yapıyor.
İçerdiği daha birçok hatıra ile eser, Prof. Dr. Mahmud Esad Coşan Hocaefendi’nin ortaokul yıllarından aktardığı ilk tanışma hatıralarıyla başlayıp yine Esad Coşan Hoca’dan aktarılan “Hocamızın Ardından” başlıklı yazı ile nihayete eriyor.
4. SEYYİD MEHMED ZAHİD KOTKU HAYAT HİKAYESİ
Prof. Dr. Osman N. Çataklı
(Gonca Yayınları, 1999, 224 syf)
Aralık 1952’de İstanbul’a gelen, Mehmed Zahid Hazretleri’nin vefat ettiği 1980 Kasım ayına kadar tam 28 yıl beraber olan Çataklı, Hocaefendi hakkında bu kıymetli eseri kaleme alıyor. “Bu çalışmayı hocamız Mehmed Zahid Hazretlerinin hayat hikâyesini, dünya ve ahiret görüşlerini yeni nesillere tanıtabilmek kasdı ile hazırlamış bulunuyoruz.” diyor, eserin önsözünde. Evvela hayatını aktarıyor, sonra şahsiyeti ve vasıflarını, eserlerini, sözlerini, pazar sohbetlerini, cuma hutbelerini, evlerde yaptığı sohbetleri, Hocaefendi’nin rüyalara tasarrufunu, kerametlerini, görüş ve çeşitli hatıralarını…
Çataklı, Ramuz el-Ehadis’ten Hocaefendi’nin okuttuğu ve açıklamalar yaptığı hadislerden tutun da tasavvuf derslerinde Mehmed Zahid Efendi’nin anlattığı nefsin türleri, nefsin halleri ve Peygamber Efendimizden (s.a.v) nefis terbiyesi yolları üzerine birçok konuda açıklamalara da yer veriyor. Ayrıca eserde, Mehmed Zahid Efendi’nin kendisinin kaleme aldığı basılı eserlerin de kısaca içeriği ve özeti muhteva ediyor. Bu bağlamda Çataklı, Hocaefendi’nin “Nefsin Terbiyesi” isimli kitabının özetini geniş bir özetle sunuyor ve belki bir anlamda kitabı bir an evvel edinmeye ve okumaya teşvik ediyor.
Çataklı bu kıymetli hazinesinde Hocaefendi’den veciz sözlere de yer vermekle okurlarını bir kez daha bahtiyar ediyor:
“Sevileceklerin başında Allah’ı sevin.”[1]
“Seven yüreklerin arasında mesafenin önemi yoktur.”[2]
“Mecbur kalmadıkça gafletteki insanların arasına girmeyin, yoksa sermayeniz kalmaz, iflas edersiniz.”[3]
“Söylemek kolay, yazmak da kolay, zor olan bir şey var; o da yaşamaktır.”[4]
Hocaefendi’nin cuma hutbelerine ayrı bir başlık ayıran Çataklı, bu hutbelerden birinde şu güzel konuyu aktarıp adeta bizleri de Hocaefendi’nin meclisine götürüyor:
“Hayâ insana iyilikleri emreder kötülükten sakındırır. Biz hep bu kadar nimet vermişken Allah’a itaat etmemek hayâsızlıktır. Hayâ insana Allah’a ibadeti ve kulluğu emreder. Elbisenin bir de ziyneti var ki bu da ahdine vefadır. Ahdine vefa etmeyen insanın hiç kıymeti yoktur.”[5]
Eser, Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi’yi bütünüyle okurun dünyasına getirip ondan istifade etmeye, feyizlenmeye ve Hocaefendi ile tıpkı onun meclisinde oturmuşçasına konuşmaya imkân tanıyor.
5. MEHMED ZAHİD KOTKU
Prof. Dr. Mahmud Esad Coşan
(Server Yayınları, 2016 (6.baskı), 198 syf.)
Prof. Dr. Mahmud Esad Coşan Hocaefendi, Mehmed Zahid Kotku Hazretlerinin damadı, talebesi, müridi ve kendisinden sonra yerine tayin ettiği halefi olarak Hocaefendi Hazretleri’ne en yakın isimlerdendir. Coşan Hocaefendi, Mehmed Zahid Hazretlerini tanıtmak, onun hatırasını gönüllere nakşetmek için kaleme aldığı bu eserde Hocaefendi’nin ailesi, tahsili, askerliği, tasavvufi eğitimi, dini hizmetleri, vefatı, ahlâkı ve nasihatlerini detaylarıyla anlatıyor. Coşan Hocaefendi, kendi mürşidi, hocası ve kayın babası olan Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi’yi birinci ağızdan anlatıp kendisiyle ilgili hatıralardan tutun da Hocaefendi Hazretleri’nin söz ve davranışlarına kadar birçok konuya değiniyor. Konuşması, duruşu, giyinişi, sakalı gibi zahiri niteliklerin yanı sıra Hocaefendi’nin gönlünden, kerametlerinden ve başka insanlar üzerindeki tesirlerinden de menkıbeler aktarıyor.
Esad Coşan Hoca, eserdeki “Her Hali Bir Keramet” başlıklı yazısında Zahid Hocaefendi Hazretleri’nin kerametleri, himmet ettiği vakıalar ve kendisinin ruhlara tesir eden ulvi yönünü aktarıyor. Hocaefendi Hazretleri’nin ilminin ne denli büyük olduğuna, kendisinin hikmet ehli olduğuna sık sık anlattığı anılarla değiniyor.
Esad Coşan Hoca eserde yine Hocaefendi’nin hakiki bir veli olduğunu, Allah’ın Zahid Efendi üzerindeki yardım ve inayetini bizzat gördüğünü, tecrübe ettiğini aktarıyor.
Eser, “Adaletli Hükümdar İle İlmiyle Amil Olan Âlimlerin Vücutlarını Toprak Yemez” başlıklı yazı ile bitiyor. Burada ise Esad Coşan Hocaefendi, Mehmed Zahid Hocaefendi Hazretleri hakkında şu muhteşem dizelere yer veriyor:
“Aşk odu evvel düşer ma-şûka, andan âşıka,
Şem’i gör kim, yanmadan yandırmadı pervâneyi”[1]
Bu eserler dışında Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi hakkında yapılmış akademik çalışmalar, tezler de vardır. Bunları kronolojik olarak şöyle sıralayabiliriz:
- Mehmet Elmaz, “Bir Dini Cemaat Lideri Olarak Mehmed Zahid Kotku`da Sosyolojik Yaklaşımlar”, Danışman: Prof. Dr. İzzet Er, Uludağ Üniversitesi, SBE., Bursa, 1997, Yüksek Lisans.
- Gülten Yılmaz, “Mehmet Zahit Kotku’nun Hadislerle Nasihatler –I- İsimli Eserindeki Hadislerin Tahriç ve Değerlendirilmesi”, Danışman: Doç. Dr. Fikret Karapınar, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2011, Yüksek Lisans.
- Müzekkir Kızılkaya, “Mehmed Zahid Kotku’nun Hayatı, Eserleri ve Seyr ü Sülûk Anlayışı”, Danışman: Doç. Dr. Ahmet Atlı, Bozok Üniversitesi, SBE., Yozgat, 2015, Yüksek Lisans.
- İmmigülsüm Pala, “1980’lerde Türkiye’de Dini Akımlar: İskenderpaşa Cemaati Örneği”, Danışman: Doç. Dr. İbrahim Hakkı İnal, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, SBE., Samsun, 2016, Yüksek Lisans.
- Utku Aybudak, “Nakşibendiliğin politik evrimi ve İskender Paşa Cemaati”, Danışman: Doç. Dr. Reşat Barış Ünlü, Ankara Üniversitesi, SBE., Ankara, 2014, Yüksek Lisans.
- Zeynep Yılmaz Hava, “Tasavvufta Bir Benlik Teknolojisi Olarak Rabıta: İskenderpaşa Cemaati Üzerine Bir Çalışma”, Danışman: Doç. Dr. Nurullah Ardıç, İstanbul Şehir Üniversitesi, SBE., İstanbul, 2017, Yüksek Lisans.
- Selim Sözer, “Modernleşme Sürecinde Geleneksel Dini Gruplar: İskenderpaşa Cemaati Örneği”, Danışman: Prof. Dr. Vejdi Bilgin, Bursa Uludağ Üniversitesi, SBE., Bursa, 2018, Yüksek Lisans.
[1] syf. 183.
[1] syf. 54.
[2] syf. 54.
[3] syf.55.
[4] syf.55.
[5] syf. 65.
[1] syf.8.
[2] syf.8.