Rasim Özdenören, bu yazıları kaleme aldığı yıllarda lise öğrencisidir. 20 Mayıs 1940 doğumlu olduğuna göre, yazısının yer aldığı Gençlik gazetesinin 22 Haziran 1957 tarihli ilk sayısı basıldığında 17 yaşındadır. Arkadaşları ve ikizi de hakeza…
Yusuf Turan GÜNAYDIN
22 Haziran 1957 tarihinde kurulan Gençlik: Günlük Siyasi Müstakil Memleket Gazetesiʼnin Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü, Doğan Keçecioğluʼdur. Sanat Sayfasıʼnın ilk iki sayısını ise O. Keçecioğlu hazırlamıştır.
Bu gazetede Rasim Özdenören, sınıf arkadaşı Ali Kutlayʼla birlikte daha ilk sayıdan itibaren yazmaya başlamıştır. İlk yazıları ortak imzalı ve “Adım Adım Maraş” başlıklı şehir yazılarıdır. Bir dizi oluşturan bu yazıların ilki, Gençlikʼin 22 Haziran 1957 tarihli 1. sayısında yayımlanmış, sonuncusu ise 17 Ağustos 1957 tarihli 46. sayıda VI. bölümüyle sona ermiştir. Fakat Özdenörenʼin bu mahallî gazetedeki yazı hayatı, “Fikir * Sanat” sayfasındaki faaliyetiyle sınırlı değildir; ondan önce de onunla birlikte çok sayıda köşe yazısı kaleme almıştır. Onun bu gazetedeki bütün yazı hayatı, ayrı bir inceleme konusudur. Burada sadece Gençlikʼte Ali Kutlayʼla birlikte düzenledikleri “Fikir Sanat” sayfasındaki yazı faaliyeti söz konusu edilecektir.
Rasim Özdenören, bu yazıları kaleme aldığı yıllarda lise öğrencisidir. 20 Mayıs 1940 doğumlu olduğuna göre, yazısının yer aldığı Gençlik gazetesinin 22 Haziran 1957 tarihli ilk sayısı basıldığında 17 yaşındadır. Arkadaşları ve ikizi de hakeza…
Kadro
O. Keçecioğluʼnun hazırladığı ilk iki sayıda Yurder Karpuzoğlu, Özdemir İnce, Aydın Evren, S. Olcay ve Fikret Erenʼin yazı ve şiirlerine yer verilmiştir. Ali Kutlay-Rasim Özdenörenʼin “Gençlik Fikir * Sanat” sayfasına ise başta kendileri olmak üzere yazılarıyla J. Türkân Konuk (inceleme, polemik ve kitap yazıları), Şule Gençer (incelemeler), Yücel Öz ve “İçimizden Biri” mahlaslı bir yazar; şiir ve desenleriyle Erdem Bayazıt[1], şiirleriyle Alâeddin Özdenören, Cahit Zarifoğlu, Şeref Turhan, Engin Ünsal, Aydın Evren, İhsan Özkan, Ahmet Kutluay, Mustafa Sarı, Erdoğan Sezai Bozdağ, Ayben Temizel ve Beşir Dirikol katkıda bulunmuştur. Ayrıca Sayfada Pierre Alterʼden Atilâ Alpögeʼnin çevirdiği bir metin yer almıştır.
Fikir * Sanat Sayfası
Maraşʼın mahallî süreli yayınlarından Gençlik gazetesinde bir “Sanat Sayfası” düzenleme girişimi, Rasim Özdenören ve Ali Kutlayʼdan önce bizzat gazetenin yayın yönetmeni olan Keçecioğlu tarafından başlatılmıştır. Kutlay-Özdenörenʼin hazırladıkları sayfayı -hükmen- üçüncü[2] sayıdan başlatması sebebiyle bu iki sayı üzerinde de durmak gerekir.
Hemen belirtelim ki tabloid boy mahallî gazetenin bir yaprağının sadece bir yüzüne basılan bu ilk Sanat Sayfası girişimi sadece iki sayıyla sınırlı kalmıştır:
1. “Sanat Sayfası / On Beş Günde Bir [Sayı: 1]”, haz. O. Keçecioğlu, Gençlik, 16 Temmuz 1957, S. 38, s. 3.
Sanat Sayfası okura bir açıklama ile başlar:
“Okurlarımıza
Sanat-Edebiyat Sayfamızın çıkacağını önceden haber vermemiz üzerine, bu konuda gördüğümüz ilgi bizi gerçekten sevindirdi. Şimdiye değin gelen yazı ve şiirler sıraya konulmuştur. Genç yaşta bütün yazarlara sütunlarımızın açık olduğunu bildirirken, bize gönderecekleri yazılarda Türkçe karşılıkları olan yabancı kelimeleri kullanmamalarını dileriz.”
Umumi tutumunun ve dil politikasının bu şekilde belirlendiği Sanat Sayfasıʼnın no. belirtilmeyen bu ilk sayısında Yurder Karpuzoğluʼnun “Günce”si; Özdemir İnceʼnin “Garipsi Şehir İçin I”; Aydın Evrenʼin “Yoksul Tutku”; ve S. Olcayʼın “Bu da Yaşamakmış” başlıklı şiirleri yer almıştır.
İlk sayıdan tam on gün sonra Gençlikʼin 26 Temmuz 1957 tarihli sayısında şöyle bir duyuru göze çarpar:
“Sanat Sayfası
İlkini sunduğumuz sanat sayfasının ikincisi, önümüzdeki hafta içerisinde çıkacaktır.
M. Nuri Paktil[3], Aydın Evren, Yurder Karpuzoğlu ve Fikret Eren gibi genç sanatçılarımızın, hikâye, şiir ve deneme yazılarını bulacaksınız.” (s. 2).
2. “Sanat Sayfası / On Beş Günde Bir [Sayı: 2]”, haz. O. Keçecioğlu, Gençlik, 31 Temmuz 1957, S. 31, s. 2.
Yukarıdaki açıklamaya rağmen bir sonraki sayıda Nuri Pakdilʼin yazı veya şiiri yer almamıştır. Yine Yurder Karpuzoğlu “Sözden Söze” başlıklı yazısıyla; Fikret Eren, “8 inci Kilometredeki Frekans” ve Özdemir İnce, “Garipsi Şehir İçin II” şiirleriyle Sanat Sayfasıʼnda yer almıştır.
Gençlikʼte Ali Kutlay-Rasim Özdenören Aşaması
Gençlikʼin 31 Temmuz 1957 tarihli 31. sayısında basılan “Sanat Sayfası”ndan altı ay kadar sonra, 21 Ocak 1958 tarihli 180. sayıyla Ali Kutlay ve Rasim Özdenörenʼin hazırladığı “Fikir * Sanat” sayfası aşamasına geçilmiştir.
On beş günde bir hazırlanması düşünülen bu sayfayı “hazırlayanlar” olarak önce Ali Kutlayʼın[4], hemen yanında da Rasim Özdenörenʼin adı kayıtlıdır. Bu durum Sayfaʼnın son sayısına kadar böyle sürmüş fakat yazar olarak Ali Kutlay gittikçe ikinci planda kalırken Rasim Özdenören daha öne çıkmıştır.
Ali Kutlay, Rasim Özdenörenʼin sohbet ve bilhassa söyleşilerinde çok zikrettiği bir isimdir. Yazmaya nasıl başladığı sorusuna Özdenören hep, Ali Kutlayʼın öykü yazma konusundaki teşvikini anlatarak cevap vermiştir.[5] Ayrıca İhsan Özkan, Şeref Turhan ve Yurder Karpuzoğlu da Özdenörenʼin, söyleşilerinde adını andığı diğer şahsiyetlerdir. İhsan Özkan Fikir * Sanat Sayfasında bir şiiriyle görünmüşse de Özdenören-Kutlayʼla hemen eşzamanlı olarak yine Maraş mahallî gazetelerinden Engizekʼte Erdem Bayazıt ile birlikte “Engizek Sanʼat ve Fikir Sayfası”nı hazırlamış, ayrıca Cahit Zarifoğluʼnun yine bunlarla eşzamanlı olarak Alâeddin Özdenörenʼle birlikte hazırladığı mahallî Demokrasiye Hizmet gazetesindeki “Fikir – Sanʼat” Sayfası”nda da şiirleriyle gözükmüştür (1957).
Özdenören, Ali Kutlay hakkında bir söyleşisinde şunları söylemiştir:
“…Ali Kutlay yazmayı bıraktı. O, gerçekten çok kabiliyetli ve nitelikli bir arkadaşımızdı. O da yazmayı bıraktı fakat o, bırakmaması gereken arkadaşlarımızdan birisiydi. Benim ona dil konusunda borçlu olduğum birçok şey vardır. Eğer bir parça Türkçeyi kullandığım söyleniyorsa, bunda Ali Kutlay’a borçlu olduğum hususlar vardır. Onun uyarıları vardır.
Ali Kutlay’ın çok güzel hikâyeleri yayınlandı. O zamanlar Türk Sanatı diye bir dergi çıkıyordu. O dergide bazı güzel hikâyeleri yayınlandı. Ali Kutlay’la ilişkimiz fakülteyi bitirinceye kadar sürdü.”[6]
Özdenören, İhsan Özkanʼı ise şöyle hatırlamaktadır:
“Yazmaya bizimle başlayan fakat ara sıra yazan bir İhsan Özkan vardı. Şu anda hiç kimsenin bilmediği bir arkadaşımızdır. Tarsusluydu. Hece vezniyle şiirler yazardı. Şarkı formunda şiirleri vardı. O günlerde bizimle yaşıt da bir arkadaşımız olarak, beğendiğimiz, değer verdiğimiz insanlardan birisiydi. Sonradan vazgeçti. Mesela biz, zaman zaman (hatta çok sık diyebilirim) bizim evimizde toplanırdık. İhsan dediğimiz arkadaşın evinde ve başka arkadaşların evinde de zaman zaman toplandığımız olmuştur. Öyle nahif, öyle duygulu günlerimiz, gecelerimiz olmuştur ki, mesela Orhan Veli’nin “Cep delik cepken delik/Kevgir misin be kardeşlik” şiiri bizi ağlatabilirdi. Onları okur, ağlayabilecek hâle gelebilirdik. Bu arkadaşımız (İhsan Özkan) sonradan bıraktı. Sonradan bizimle herhangi bir ilgisi ve irtibatı da olmadı.”[7]
Bu kadroda hem şiirleriyle hem yazılarıyla yer alan diğer önemli ve velut bir kalem de Şeref Turhanʼdır. Bildiri adlı bir şiir kitabı ve Maraşlı Şairler Antolojisi adlı bir eseri yayımlanmıştır.
Cahit Zarifoğlu ve Alâeddin Özdenörenʼin ilk şiirlerinden bir kısmının bu mahalli gazetede bulunması da Gençlik Fikir * Sanat Sayfasının önemini artırmaktadır.
Kutlay-Özdenörenʼin hazırladığı “Fikir * Sanat” Sayfası, toplam 22 sayı sürmüştür. İlk 18 sayısına ulaşabildiğimiz bu Sayfanın 19-22 sayıları ne yazık ki taradığımız koleksiyonun içinde yer almamıştır. Sayfanın ilk 18 sayısı tabloid boy bir yaprağın sadece bir yüzüne basılmışken, 18. sayıdan itibaren 1 yaprak = 2 sayfalık bir “ek”e dönüşmüştür. Fakat çok geçmeden Gençlik gazetesi kapanmış ve zaten bu kapanıştan aylarca önce Özdenören ve Kutlayʼın hayatında üniversite tahsili aşaması başlamış olmalıdır. Onlar Maraşʼtan ayrılınca Fikir * Sanat Sayfasını Alâeddin Özdenören ve Erdem Bayazıt yönetmeye, Özdenören ise yazılarıyla katkıda bulunmaya devam etmiştir.
“Fikir * Sanat” Sayfası Ne Söyler?
Ali Kutlay ve Rasim Özdenörenʼin 17 yaşında iken yönetip yönlendirdiği bu Sayfanın muhtevasını şiir, inceleme, tenkit, sanat haberleri, kitap tanıtma ve eleştirileri ve bazen de polemik yazıları oluşturmuştur. Bu muhteva, Rasim Özdenören ve arkadaşlarının ilk gençlik çağlarındaki entelektüel çabasına sadık bir şahit olarak gazete koleksiyonlarında uyumaktadır.
Sayı sayı gösterecek olursak söz konusu çabayı şöyle tebellür ettirebiliriz:
1. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat [Sayı: 3]”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 21 Ocak 1958, S. 180, s. 2.
Kutlay-Özdenörenʼin hazırladığı ilk sayı olan bu sayıda Ali Kutluayʼın “Doğu – Batı Tezadı” başlıklı yazısı; Engin Ünsalʼın “Ehramlarʼın Kızına I”; A. Erdem Bayezitʼin “Zamanda Evren”; Alâeddin Özdenörenʼin “Ağrı”; Aydın Evrenʼin “Yoksul Tutku” başlıklı şiirleri ve Rasim Özdenörenʼin “Romancılığımız” başlıklı yazısının ilk bölümü yer almıştır.
“Okuyucularımıza” başlıklı takdim yazısında şöyle denilmiştir:
“Bir müddetten beri çıkmayan Sanat Sayfamız bugünden itibaren on beş günde bir olmak üzere yeniden yayın hayatına atılmıştır.
Okuyucularımız Sayfamıza sanatla ilgili yazı ve şiirler verebilirler. Arzu edenlerin yazı yahut şiirlerine sütunlarımızda cevap verilir.”
Okuyuculara cevap vaadi yazılı olarak yerine getirilememişse de sözlü olarak yerine getirildiği düşünülebilir.
2. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat [Sayı: 4]”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 4 Şubat 1958, S. 180, s. 2.
Toplamda dördüncü, Kutlay-Özdenörenʼin hazırladığı ikinci sayı olan bu sayıda Rasim Özdenören, “Bir Şiir Dolayısı ile” başlıklı yazısında Reşat Sorkunʼa ait “Ford Kamyonu” başlıklı şiiri eleştirmiş; Cahit Zarifoğlu, “Yaya Şiir”; Alâeddin Özdenören, “İnsanlar I-II”; A. Erdem Bayezit, “Yeşilli Sevgi” başlıklı şiirleriyle; Ali Kutluay ise “Değişik Olma Merakı” başlıklı yazısıyla Sayfaya katkıda bulunmuştur. Sayfada ayrıca “Sabaʼnın Ölüm Yıldönümü” başlıklı imzasız bir değini yazısıyla “Bize Gelen Dergiler” (Hamle, Arayış, Türk Sanatı, Salkım) bölümü ve “Hamle”nin çıkışına dair bir duyuru yer almıştır.[8]
3. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 5”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 25 Ocak 1958, S. 210, s. 2.
İlk yazı Ali Kutluayʼa ait “Sanatçı ve Baskı” başlıklı bir yazıdır. Peşinden Engin Ünsalʼa ait “Ehramların Kızına II”; Alâeddin Özdenörenʼe ait “Tutsak İnsan”; Cahit Zarifoğluʼna ait “Değişmek” başlıklı şiirlerle Aydın Evrenʼin “Eleştirme” başlıklı yazısı yer almıştır. Zarifoğluʼnun bu sayıda yayımlanan şiiri Fotoğraflı Şiir Kitabı[9] adlı bir tür antolojide de yer almıştır.
4. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 6”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 11 Mart 1958, S. 222, s. 2.
Sayfa J. Türkân Konukʼun “Edebî Eserde Konu Meselesi” başlıklı incelemesiyle başlamaktadır. Şeref Turhanʼın “Gerçek I-II-III”; İhsan Özkanʼın “Bilmediğim”; A. Erdem Bayezitʼin “Yaşam” (I. bölüm) başlıklı şiirlerinin yer aldığı bu sayıda Rasim Özdenören “Dumanlı Eşik” başlıklı yazısıyla Sıtkı Salih Görʼün şiir kitabını[10] tanıtmıştır. Ayrıca “Hamle” dergisinin duyurusu da mevcuttur.
5. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 7”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 25 Mart 1958, S. 234, s. 2.
Şule Gençerʼin “Sanatçının Yaratıcılığı” başlıklı incelemesinin peşinden Şeref Turhanʼın “Yitik Aşktan Sonra”[11] ve Alâeddin Özdenörenʼin “Küçük Şehirden” başlıklı şiirleriyle Ahmet Kutluayʼın başlıksız bir kıtası bu sayıda yer almıştır. “Bir Sanat Gecesi” başlıklı yazıda ise İskenderun mahreçli Sel dergisinin düzenleyeceği edebiyat-müzik gecesinin haberi verilmiştir.
Bu sayının ilgi çekici yazılarından biri de J. Türkân Konukʼun “Günlük” başlıklı yazısıdır. Yazının “19.3.1958: Bir Şiir” ara başlıklı ilk bölümünde Fazıl Hüsnü Dağlarcaʼnın Varlık dergisinde yayımlanan bir şiiri eleştirilmiş, “20.3.1958: Bir Kitap” ara başlıklı ikinci bölümüne ise İnce Memedʼin ikinci baskısı üzerinde durulmuştur.
Sayfa “Bize Gelen Dergiler” (Hamle, Türk Sanatı, Arayış, Sel, Meşale, Salkım) ve “Bir Kitap” başlığı altında Şeref Turhanʼın çıkacak şiir kitabının duyurusuyla[12] tamamlanmıştır.
6. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 8”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 8 Nisan 1958, S. 246, s. 2.
Yine J. Türkân Konukʼun “Bir Cevap” başlıklı bir yazısıyla başlayan bu sayıda yazının ilk sayfası ikinci sayfada yani “Fikir * Sanat” Sayfasında başlamış, devamı birinci sayfaya taşmıştır. Bir polemik yazısı olan bu metin, Konukʼun bir önceki sayıdaki “Günlük” başlıklı yazısına Maraşʼın Sesi gazetesinin “Düşünü-Sanat” sayfasında yöneltilen eleştiriye cevaptır.
Sekizinci sayının şiirleri ise Şeref Turhanʼın “G.”[13], Mustafa Sarıʼnın “Sıkıntı” başlıklı şiirleridir. Şule Gençerʼin “Bir Tenkit Örneği” başlıklı yazısı da bir polemik yazısıdır. Yazının baş tarafı Sayfada yer aldıktan sonra devamı birinci sayfadan verilmiştir. Metinde Alâeddin Özdenörenʼin Gençerʼin “Sanatçının Yaratıcılığı” başlıklı yazısına yönelttiği eleştirilere cevap verilmektedir. Yazarın hedefi olan yazı, Demokrasiye Hizmet gazetesinde Zarifoğlu-A. Özdenören tarafından yönetilen “Fikir-Sanʼat” sayfasında yayımlanmıştır.
7. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 9”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 29 Nisan 1958, S. 262, s. 2.
Yedinci “Fikir * Sanat” Sayfasının ilk yazısı Rasim Özdenörenʼe ait “Sanatı Düşünmek” başlıklı metindir. Bu sayıda A. Erdem Bayezitʼin “Yaşam II”; Erdoğan Sezai Bozdağʼın “Serenad -Orhan Keçecioğlu için-”; Şeref Turhanʼın “Çaresiz”; Cahit Zarifoğluʼnun “Yağmur Oyunu” başlıklı şiirleri yayımlanmıştır. J. Türkân Konuk ise bu sayıya “Dergiler: Hamle” başlıklı -devam kısmı birinci sayfada yer alan- yazısıyla katkıda bulunmuştur.
8. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 10”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 19 Mayıs 1958, S. 279, s. 2.
Rasim Özdenören sekizinci sayıda “Hikâyeciliğimiz” başlıklı bir yazı dizisine başlamış ve ilk bölümünü yayımlamıştır. Bu sayıda Şeref Turhanʼın “19 Mayıs Bir Daha Diri”; E. Sezai Bozdağʼın “Şarlot I -Şarlotʼun Babasına-”; Alâeddin Özdenörenʼin “-I-” başlıklı şiirleriyle Ali Kutluayʼın “Günlük 14.5.1958” başlıklı yazısı yer almıştır. Kutluay, yazısında “İkinci Yeni” konusunu işlemiştir. Yine ikinci sayfada başlayan yazının devamı birinci sayfadan verilmiştir.
Bu sayıda ilgi çekici bir antolojinin de bir duyurusu vardır:
“Genç Şairlerin Aşk Şiirleri -Antoloji-
Hazırlıklarına başlanmıştır. Kitap piyasaya çıkmadan önce İstanbul Şehir Galerisinde bir “Aşk Şiirleri Sergisi) açılacak ve genç şairlerin şiir, resimleri gösterilecektir. Antoloji için genç şairlerin şiir, fotoğraf ve biyografilerini (Galata, P. K. 1028 – İst.) adresine göndermeleri duyurulur.”
Yukarıda andığımız Cahit Zarifoğluʼnun bir şiiri ve bir fotoğrafıyla katıldığı Fotoğraflı Şiir Kitabı[14] burada söz edilen antoloji olsa gerektir. Bu şekilde duyurulmuşsa da en son bu isimle yayımlanmış olmalıdır.
9. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 11”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 3 Haziran 1958, S. 292, s. 2.
Rasim Özdenörenʼin yazı dizisi “Hikâyeciliğimiz”in ikinci bölümüyle başlayan Sayfada A. Erdem Bayezitʼin “Yaşam III -Fevzi Günençʼe-” başlıklı bir şiiri ve bu şiire eşlik eden bir desen; E. Sezai Bozdağʼın “Şarlot II”; Mustafa Sarıʼnın “Tren Sesleri” başlıklı şiirler; Ali Kutluayʼın “Günlük: Geçmiyenler: 1.6.1958” başlıklı yazısı ve “Bize Gelen Dergiler” (Türk Sanatı, Pazar Postası, Yeditepe, Salkım, Sel, Meşale, Çağrı, Yelken, G. Kültür) bölümü yer almaktadır.
10. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 12”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 4 Temmuz 1958, S. 317, s. 2.
Özdenörenʼin “Hikâyeciliğimiz” başlıklı yazısının üçüncü bölümü dışında A. Erdem Bayezitʼin “Yeşil Uçurumlarda Kara Yeşil Kutsal” başlıklı şiiri yer almaktadır. Ali Kutluay, “Dergiler / Güneyde Dergiler ve İkinci Yeni Üzerine Bir Cevap” başlıklı polemik yazısına Sel ve Salkım dergileri üzerinde durduktan sonra Bülent Haboraʼnın Sel dergisinin 15. sayısında Kutluayʼa yönelttiği bir eleştiriye cevap vermiştir. “Ataç Armağanı”nın yayın haberi ve “Bize Gelen Dergiler” (Türk Sanatı, Pazar Postası, Yeditepe, Arayış, Salkım, Sel, Meşale, Çağrı, Yelken, Gaziantep Kültür…) bölümü de Sayfayı bütünlemektedir.
Bu arada Sayfanın on beş günlük periyodu şaştığı için aynı sayıda bir özür yazısı da yer almıştır:
“Özür:
Geçen sayımızı elimizde olmayan sebepler yüzünden çıkaramamıştık. Okuyucularımızdan üzülerek özür dilerken sanat hayatımızın kısır geçtiği şu aylarda imkanlarımızın üstünde daha iyi çıkmağa çalışacağımızı bildiririz.”
11. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 13”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 15 Temmuz 1958, S. 326, s. 2.
Rasim Özdenörenʼin “Sığ Edebiyat” başlıklı yazısının yanı sıra A. Erdem Bayezitʼin bizzat çizdiği bir deseninin eşlik ettiği “Ağaçların Yürüdüğünü Görenler Var Siz Görmediniz mi” başlıklı şiiri; “Yunus Nadi Armağanı”nın yayın haberi; Pierre Alterʼden Atilâ Alpöge çevirisiyle “Tenkitçi Denen Kişi” başlıklı bir yazı ve “Bize Gelen Dergiler” (Yeditepe, Salkım, Türk Sanatı, Pazar Postası, Sel, Meşale, Çağrı, Yelken, G. Kültür, Türk Dili) bölümü bu sayıda okunmaktadır.
12. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 14”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 29 Temmuz 1958, S. 338, s. 2.
Sayfada Özdenörenʼin “Niçin Eleştirme” başlıklı yazısı; E. Sezai Bozdağʼın “Şarlot III” başlıklı şiiri; Yücel Özʼün “Tiyatroyu Anlamıyoruz” ve Ali Kutluayʼın “Eskittiğimiz ve Eskitemediğimiz Konular I” başlıklı yazısı göze çarpmaktadır.
13. “On Beş Günde Bir Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 15”, haz. A. Kutluay – R. Özdenören, Gençlik, 12 Ağustos 1958, S. 350, s. 2.
Bu sayıda Özdenörenʼin “Yır Yırdır” başlıklı yazısı; Ayben Temizelʼin “Hasan-Hüseyin Serüveninin Bilinmeyen Son Üçlemesi” başlıklı şiiri; Ali Kutluayʼın “PP Nereye?…”, başlıklı -devamı s. 1ʼden verilen- ve Pazar Pastası dergisinin Temmuz tarihli sayısına A. Turgutʼun “Tutumlar-Tartışmalar” başlıklı yazısını eleştiren bir polemik bulunmaktadır.
Bu sayıda dikkat çekici bir değişim göze çarpmakta ve Ali Kutlay – Rasim Özdenörenʼin sayfanın yönetiminden çekildikleri görülmektedir. Fakat Sayfada yazmaya devam etmişlerdir. Bu değişimin sebebi bir sonraki sayıda yer alan “Açık Sunu” başlıklı takdim yazısında açıklanmıştır.
A. Özdenören – A. E. B. Dönemi
14. “Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 16”, haz. A. Özdenören – A. E. B., Gençlik, 25 Kasım 1958, S. 440, s. 2.
Kutlay-Özdenörenʼin Sayfa yönetiminden ayrıldıkları gözlenen bu sayıda durum “F.S.S.” imzalı “Açık Sunu” ile okuyucuya izah edilmiştir:
“Rasim Özdenören, Ali Kutluay. Bu sayfa sizindir. Kentimizde bulunurken bu sayfa için gösterdiğiniz çaba, o bitip tükenmiyen, durmadan içimizde yankılanan sanat sevgisinin hızı ile, geceleri uykusuz kaldığınız günler usumuzdan çıkmıyor. Anadolunun garip bir kentinde, uygarlığın ışığından yoksun bir kentinde, aydın geçinenlerimizin bile, bizlere karşı nasıl cephe aldıklarını biliyoruz. Alay edecekler de çıkar. Şunlara bakın [püf!] sanat sayfası çıkarıyor, diyecekler de çıkar. Ama gösterdiğiniz çabayı alkışlıyanların hiç olmasa içinde alkışlayanların bulunacağından da şüphe etmiyoruz. Bu bize dayanak oluyor. Bir de şunu biliyoruz: [Ülkücü toplum ancak güzel sanatların haddesinden geçerek o seviyeye yükselir.] Biz kentimizin o biraz bulanık sıcak kişilerini seviyoruz.
Güneyin, ülkücü çocuklarının çabasına bir halka da biz ekliyebilirsek, kıvanç duyacağız.”[15]
Bu açıklamadan, Ali Kutlay ve Rasim Özdenörenʼin yüksek tahsil için Maraşʼtan ayrıldıkları anlaşılmaktadır.
Kutlay-Özdenören sonrası Fikir * Sanat Sayfasında yayımlanan ilk şiirler Şeref Turhanʼın “Ayrı Yaşantı”; A. Erdem Bayezitʼin “Birisi Üçüncü Kırmızıyı Bir Daha Kırmızıya Boyadı İstanbulda -Nuri Pakdilʼe-” ve “Gün Doğarken İstanbula Oh” başlıklı şiirleridir. Yine Cahit Zarifoğluʼnun “Siz Kör” başlıklı şiiri de bu sayıda yayımlanmıştır. Alâeddin Özdenören, “Bir Tartışma” başlıklı yazısıyla Pazar Postasıʼnda Aziz Nesinʼin bir öyküsü üzerine başlayan tartışmaya katılmış, “Kentimizden Sanat Haberleri” başlıklı haber yazısında ise Yahya Kemalʼin ölümü üzerine Lisede düzenlenen programdan, armağanlı şiir matinesinden ve Halk Eğitim Merkezinin bir piyes hazırlama girişiminden söz edilmiştir.
15. “Fikir ⁕ Sanat, Sayı: 17”, haz. A. Özdenören – A. E. B., Gençlik, 25 Kasım 1958, S. 440, s. 2.
Rasim Özdenören her ne kadar Sayfa yönetiminden ayrılmışsa da yazılarıyla katkısını sürdürmüş; on yedinci sayıda “Eksiklerimiz Nelermiş?” başlıklı yazısı yayımlanmıştır. Alâeddin Özdenören imzalı “Bir Takım Yoklar”; A. Cahit Zarifoğlu imzalı “Siz Kadının” şiirlerinin yer alığı bu sayıda “İçimizden Biri” müstearıyla “Niçin “Tevazu” başlıklı bir yazı da yayımlanmıştır. Bu sayıda ilgi çekici bir uygulamaya da imza atılmıştır:
“Açık Soru:
Sayın Ömer Haybo,
Dostʼu [dergiler-Pazarı]na ne zaman çıkaracaksınız? Selâmlar!”
Doğrusubu samimi çağrı, taşrada bir sanat sayfasında oldukça özgün görünmektedir.
Bir Ara
Gençlik gazetesinin 25 Kasım 1958 tarihli ve S. 440 sayılı nüshasında on yedinci sayısı yayımlanan “Fikir * Sanat” Sayfası, bu sayıdan sonra uzun sayılabilecek bir ara vermiştir. Bu sebeple gazetenin 8 Mart 1959 tarihli ve S. 529.sayısına yer alan bir duyuru önemli gözükmektedir:
“Gençlik Fikir – Sanat Eki
Gazetemizin evvelce çıkarmış olduğu Fikir – Sanat Sayfası, çok kısa zamanda Türkiye sanat çevrelerinde büyük yankılar yaptığından ve okuyucularımızın da teşvikleri üzerine her ayın ilk Salı günü, Gazetemizden ayrı “Fikir Sanat Eki” çıkarmaya karar verdik.
İlk ek 31 Mart Salı günü çıkacaktır.”
Bu açıklamadan bir ay kadar sonra “Fikir – Sanat” Sayfası gazeteden müstakil bir hâle gelmişse de duyuruda belirtilen 31 Mart Salı günü çıkma vaadi yerine getirilememiştir. Gazetenin içinde sadece bir sayfa olarak çıktığı 25 Kasım 1958 tarihli ve S. 440 sayılı on yedinci sayıdan dört ay kadar sonra on sekizinci sayısı çıkabilmiştir.
Dört Aylık Aradan Sonra
Gazete koleksiyonları içinde görebildiğimiz son “Fikir * Sanat” eki on sekizinci sayı olmuştur. Yirmi ikinci sayıya kadar çıktığını gazetenin sayfalarındaki duyurulardan anlıyorsak da taradığımız koleksiyon içinde ciltlenmediğinden son dört sayıyı göremedik. Daha önce tek sayfa olarak basılan “Fikir * Sanat” sayfası, artık müstakil bir “ek” olmuş ve sayfa sayısı 2ʼye yükselmiştir. Eki yönetenler yine Erdem Beyazıt ve Alâeddin Özdenörenʼdir ve eski sayı numaralarının yanında no. tekrar 1ʼden başlatılmıştır. Dolayısıyla bu sayı “18 – 1” şekline numaralandırılmıştır:
16. “Gençlik Fikir ⁕ Sanat Eki: Her ayın ilk Salı günü yayınlanır, ayrıca para ile satılmaz”, Sayı: 18 – 1, Hazırlayanlar: A. Erdem Bayezit – Alâeddin Özdenören, Gençlik, 7 Nisan 1959, S. 554, s. 1-2.
18 – 1ʼin ilk yazısı Rasim Özdenörenʼin “Duvarların Ardı”, başlıklı deneme yazısıdır(s. 1). Beşir Dirikol, “Garip IV”; Erdem Bayezit, “Umu”, başlıklı şiirleriyle (s. 1); Alaeddin Özdenören, “Filmciliğimiz” başlıklı yazısıyla (s. 1-2) sayıya katkıda bulunmuş; “Kentten Sanat Bülteni” bölümünde Maraş ölçeğine çeşitli kültür-sanat haberlerine yer verilmiştir (s. 1-2). Bu sayıda “Şeref Turhanʼın Hazırlamakta Olduğu Bildiri Adlı Şiir Kitabından” üst başlıklı bir özel bölüm de vardır. Bu bölüme şairin altı şiirine yer verilmiştir: “Armağan”, “Sevi”, “Evren”, “Kabul Değil”, “Bulamadığım”, “Düşçül Yaşantılarʼda Kızlar” (s. 2).
Göremediğimiz Son Dört Sayı
Bibliyografik künyelerini tespit edebildiysek de ekler, ciltler içinde yer almadığından şu sayıları göremedik:
17. “Fikir – Sanat, Sayı: 19 – 2”, haz. A. Özdenören – A. E. B., Gençlik, 5 Mayıs 1959, S. 576, s. 2.
18. “Fikir – Sanat, Sayı: 20 – 3”, haz. A. Özdenören – A. E. B., Gençlik, 9 Haziran 1959, S. 606, s. 2.
19. “Fikir – Sanat, Sayı: 21 – 4”, haz. A. Özdenören – A. E. B., Gençlik, 14 Temmuz 1959, S. 631, s. 2.
20. “Fikir – Sanat, Sayı: 22 – 5”, haz. A. Erdem Bayezit – Alâeddin Özdenören, Gençlik, 2 Ağustos 1959, S. 648, s. 2.
2 Ağustos 1959, S. 648 sayılı Gençlikʼte çerçeve içinde şöyle bir duyuru vardır:
“Sanat Ekiʼnde Nuri Pakdil, Rasim Özdenören, Ali Kutluay, Şeref Turhan, Erdem Bayezit buluştular. Salı günü bir Gençlik almayı unutmayın.”
“Gençlik Sanat Eki Hazırlanıyor”
“Fikir – Sanatʼın 22. sayısında Şeref Turhanʼın “Esmerli Düşler ya da Alfabenin 8, 25, 14, 21, 6 ve 20 – Harfleri İçin Ağrılı Yaşamak” hikayesi, Rasim Özdenörenʼin bir incelemesi, A. Erdem Beyazıtʼın bir şiiri yer alıyor.”
Yukarıdaki duyurudan yirmi ikinci sayının muhtevası hakkında bir izlenim almak mümkündür. Fakat bu sayıdan sonra gazete kapanıncaya kadar Fikir * Sanat Ekinin başka bir sayısına rastlanamamıştır. Gençlikʼin boyutu da 650. sayıdan itibaren küçültülmüştür. Gençlik gazetesi üçüncü yayın yılının içindeyken 1 Şubat 1960 tarihli 756-(765) sayısında “Gazetemizi Kapatıyoruz” başlıklı şu haber yer almıştır:
“Bugünkü ağır hayat şartları karşısında Gazetemizi bundan bir müddet önce haftada bir çıkarmaya mecbur kalmıştık. Fakat şimdi daha fazla devam ettirme imkanımız olmadığından yeni matbaamız gelinceye kadar Gazetemizi kapatmak zorunda kaldık.”
Gazetedeki haber bu kadardır.
Böylece bugün “büyükşehir” unvanını taşıyan ve 6 Şubat 2023 tarihinde depremle yerle bir olan Kahramanmaraşʼta; 1950ʼli yılların sonlarında, dönemin bütün zorluklarına rağmen taşrada bir şehrimizde nasıl bir kültürel yeşermenin yaşandığını görebilmek, taşrayı anlayabilmek ve duyabilmek için mahalli gazetelerimizin barındırdığı potansiyeli es geçmememiz gerekmektedir.
Mahalli basın tarihimizin içinde böyle nice güzellikler uyumaktadır.
Velhasıl
1956-1960 yılları arasında Maraşʼta çıkmış bulunan mahallî Gençlik gazetesi, Rasim Özdenören ve arkadaşlarının ilk gençlik dönemi ürünlerinin yer aldığı süreli yayınlardandır. Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt, Alâeddin Özdenören, Ali Kutlay gibi yazarların bu mahalli gazetelerde kalmış birikimi üzerinde pek durulmamıştır. Oysa Rasim Özdenören gerek sohbetlerinde gerekse verdiği röportajlarda bu birikime sıkça işaret etmiştir. Bilhassa söyleşilerinde bunları önemsediğini ve bu ilk gençlik çağı ürünlerini benimsediğini düşünmemizi sağlayacak birçok veri bulunmaktadır.
Bu birikimi görünür kılmaya çalıştığımız yazımızı, mahallî gazetelerde kalmış bu yazıların kitaplaştırılması dileğiyle bitirmek istiyoruz.
[1] Gazetede sürekli “Bayezit” imlası kullanılmıştır.
[2] No. ilk kez 5. sayıda açıkça yazılmıştır.
[3] İmla korunmuştur.
[4] Rasim Ağabeyʼin sohbet ve söyleşilerinde umumiyetle “Kutlay” şekline telaffuz edilen bu soyadı, gazetede hep “Kutluay” şeklinde yazılmıştır. Biz kendi cümlelerimizde “Kutlay”, gazetedeki yazılarını gösterirken ise “Kutluay” imlasını kullandık.
[5] Yakında İz Yayıncılık tarafından basılacak olan Portre Söyleşileri kitabında Rasim Ağabeyle Ali Kutlay üzerine müstakil bir söyleşi yer alacaktır.
[6] Şaban Sağlıkʼın daha önce basılmamış ve ilk kez Portre Söyleşileri kitabında yer alacak olan röportajından.
[7] Şaban Sağlıkʼın söz konusu röportajından.
[8] “Lisemizin Kültür Kolu yayın organı Hamle dergisi tekrar çıkmağa başlamıştır. Geçen yıllarda Türkiye çapında bir yankı uyandıran dergi şehrimize hissedilen bir sanat boşluğunu doldurmak bakımından da ayrıca bir önem taşımaktadır. Bu sayı yeni imzaların yazı ve şiirleriyle çıkmakla beraber doyurucudur. Derginin devam etmesini dileriz.”
[9] Hakkında bk. Selahattin Özpalabıyıklar, “Ortalasan Yaş Yirmiyi Bulmaz”, Akşam-lık, 1 Aralık 2002, S. 2, s. 9.
[10] S. S. Gör, Dumanlı Eşik, Türk Sanatı Yayınları, Aralık 1957.
[11] “Şairin yakında çıkacak olan Bildiri adlı şiir kitabından.” notu vardır.
[12] “Şair arkadaşımız Şeref Turhan Bildiri adlı şiir kitabını çıkarmak için hazırlıklarına başlamıştır. Kitabın önümüzdeki Nisan ayında çıkarılmasına çalışılmaktadır. Bu, şairin ilk eseri olacaktır.”
[13] “Şairin yakında çıkacak olan Bildiri adlı şiir kitabından.” notu vardır.
[14] Durum Y.evi, İstanbul 1958. Hakkında bk. Selahattin Özpalabıyıklar, agm. Akşam-lık, 1 Aralık 2002, S. 2, s. 9.
[15] İmlasına dokunulmamıştır.