İbnülemin Mahmud Kemal İnal Vakfı Biyografi Enstitüsü

Biyografi Enstitüsünün Kuruluş Hikâyesi

Biyografi Enstitüsünün temel amacı, alandaki akademik, kültürel ve sosyal faaliyetlere destek olmak suretiyle ülkemizdeki biyografi çalışmalarının nitelik ve yaygınlık bakımından gelişmesine katkı sunmaktır. İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın anısına atıfla kurulan enstitü, bu alanda disiplinler arası çalışmaların yürütüleceği bir başlangıç noktası olacaktır. 

Abdurrahman AKDAĞ

Son devir Osmanlı devlet adamları, şairleri, mûsikişinasları ve hattatları üzerine biyografileri ve tarih bilgisiyle tanınmış İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın (1871-1957), ölümünden iki yıl önce, 23 Haziran 1955 tarihinde yazdığı vasiyetname ile İbnülemin Mahmut Kemal İnal Vakfı tesis edilmiştir. Vakıf, kurulduğu günden itibaren, vasiyetname ve vakfın senedi çerçevesinde eğitim alanında destekleyici hizmetlerini sürdürmektedir. 

 Vakıf Mütevelli Heyeti’nin 2020 yılı Ocak ve Şubat aylarında icra edilen toplantılarında, merhum İbnülemin’in çalışmalarından ve ülkemizdeki ihtiyaçlarından yola çıkarak, biyografi çalışmalarını destekleyecek bir birimin vakıf bünyesinde kurulmasına dair yapılan konuşmalar, Biyografi Enstitüsü ile ilgili istişarelerin başlamasını sağlamıştır. Ahmet Samet Yapar’ın başkanlığında 16 Mart 2020 tarihinde yapılan Mütevelli Heyeti toplantısında enstitü kurulması gündeme alınmış, konu müzakere edilerek karara bağlanmıştır. Mezkûr karar, vakıf defterinde şöyle yer almıştır: “Mütevelli Heyeti Üyemiz Erol Erdoğan Beyefendi tarafından hazırlanan İbnülemin Mahmut Kemal İnal Vakfı Biyografi Enstitüsü konulu sunumu mütevelli heyetine takdim edildi. Yapılan incelemeler neticesinde bu faydalı projenin gerçekleştirilmesi ve gerekli işlemlerin yapılabilmesi için tüm kamu kurum ve kuruluşları ile tüm resmî ve gayrı resmî dairelerde vakfımızı temsil etmek ve işlemlerin yapılabilmesi için vekâlet vermek üzere Vakıf Başkanımız Ahmet Samet Yapar ve mütevelli heyeti üyemiz Akif Gürdoğan Beyefendilerin yetkili kılınmalarına…” (16.03.2020)

 Karar sonrasında enstitünün kuruluşuyla ilgili hazırlık çalışmaları için Mütevelli Heyeti üyelerinden Mehmet Fehmi Bilge ve Erol Erdoğan görevlendirilmiştir. Kuruluş hazırlıklarını sürdürme ve çalışmaları yönetme görevini Ocak 2022 başından itibaren Biyografi Enstitüsü İcra Kurulu devralmıştır. Enstitünün hâlihazırda İcra Kurulu şu isimlerden oluşmaktadır: Erol Erdoğan, M. Fehmi Bilge, Dr. Rıdvan Kaşıkçı, Fatih Demir, Zeynep Bilgin Geçer, Kübra Tolak, Abdurrahman Akdağ ve Özge Kâhya. 

 Eylül 2021’de başlamak üzere farklı tarihlerde çoğu yüz yüze olmak şartıyla, Enstitünün kuruluş çalışmaları hakkında bilgi paylaşmak ve görüşlerinden istifade etmek üzere biyografi alanında uzmanlığı ile bilinen değerli isimlerle görüşülmüştür. Danışma Kurulu şu isimlerden oluşmaktadır: Prof. Dr. Zekeriya Kurşun, Prof. Dr. Yüksel Çelik, Prof. Dr. Ali Akyıldız, Prof. Dr. Abdulhamit Kırmızı, Prof. Dr. Hacer Topaktaş Üstüner, Prof. Dr. Mustafa Lütfü Bilge, Prof. Dr. Abdullah Uçman, Prof. Dr. Selim Karahasanoğlu, Dr. Halil İbrahim Erbay ve Dr. Öğr. Üyesi Tuğba İsmailoğlu Kacır. 

Biyografi Enstitüsünün Amaçları

Biyografi çalışmaları, insanı anlama ve tanıma çabasının bir sonucu olarak ortaya çıkmış bir disiplindir. Araştırmacıya yazım ve araştırma yöntemiyle geçmişe dair bir izdüşüm sunar. Bu sayede yalnızca kişilerin geçmişteki yaşantısına dair ayrıntıları vermez, aynı zamanda hem toplumun hem de dönemin yapısına ışık tutar. Bu itibarla, son yıllarda biyografik eserlere hem araştırmacılar tarafından hem de okuyucular tarafından son derecede ilgi gösterildiği bir gerçektir. Diğer yandan, ülkemizde hatırı sayılır biyografi çalışmaları olsa da, alanda kat edilmesi gereken mesafeler bulunduğu aşikârdır. Bu durum, Biyografi Enstitüsünün kuruluşunu hazırlayan en temel unsurdur. 

Biyografi Enstitüsünün temel amacı, alandaki akademik, kültürel ve sosyal faaliyetlere destek olmak suretiyle ülkemizdeki biyografi çalışmalarının nitelik ve yaygınlık bakımından gelişmesine katkı sunmaktır. İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın anısına atıfla kurulan enstitü, bu alanda disiplinler arası çalışmaların yürütüleceği bir başlangıç noktası olacaktır. 

 İbnülemin, büyük ve hızlı dönüşümlerin meydana geldiği bir dönemde yaşamış ve hayatı boyunca pek çok farklı meslek ve alana mensup insanların yaşamlarına şahitlik etmiştir. Bu tanıklıklar, onu biyografi yazarlığına yönlendirmiş ve gerek çağdaşları gerekse de geçmiş dönemin şahsiyetleri hakkında biyografik bilgiler vermeye gayret etmiştir. İbnülemin’in bu gayretinin, “Mârifet ve sanat sahiplerini aramak ve bulmak, isimlerini ve eserlerini evlâd-ı vatana bildirmek hususundaki ihmal ve teşeyyübümüz ve mârifet ehline revâ gördüğümüz kadirşinaslık ve kayıtsızlık muhabbet-i vataniye ile asla telif kabul etmez… Kemal ehlini tanıyanların tanımayanlara bildirmesi ise hizmet-i vataniyye cümlesindendir” (Hoş Sadâ, s. 65) şeklindeki görüşlerinden neşet ettiği kuşku götürmez bir gerçektir. Zira bu fikrî altyapıyla yirmiye yakın biyografik eser vererek İslam medeniyetine karşı borçlu olduğunu düşündüğü görevini yerine getirmiştir. 

Biyografi Enstitüsünün Faaliyetleri                     

20. yüzyılda kaleme aldığı biyografilerle bu alana dikkatleri çeken İbnülemin’i, tezkire geleneğinin son temsilcisi olarak kabul etmek mümkündür. Nitekim, Osmanlı Devrinde Son

Sadrazamlar, Son Hattatlar, Son Asır Türk Şairleri ve Hoş Sadâ: Son Asır Türk Mûsikişinasları adlı eserler, kendilerinden önceki tezkirelerle benzerlik göstermektedir. Ayrıca 1980’li yıllarda Resimli Gazete ve Türk Tarihi Encümeni Mecmuasında çıkan “Meşâhir-i Osmaniyye” ve “Meşâhir-i Meçhûle” başlıklı yazıları, onun biyografi üzerine düşündüğünü gösteren metinlerdir. İbnülemin’e göre, eslafa hürmet ve ahlâfa hizmet olan biyografi, yazı türlerinin içinde kaleme alınması en zor metinlerdir. İbnülemin, adı geçen bu eserlerinde biyografinin gerekliliğine ve önemine işaret eder. Bu önem ve gerekliliği gören ve bu amaçla faaliyet gösteren Biyografi Enstitüsü de, İbnülemin Mahmud Kemal İnal’ın gayreti çerçevesinde çalışmalarını biyografi seminerleri, biyografi kütüphanesi, biyografi yazarlığı eğitimleri, mûsikî programları, biyografi kongreleri ve çalıştayları, tez konuşmaları ve biyografi filmleri gibi faaliyetlerle yürütmektedir. 

Enstitünün kurulduğu yıldan itibaren, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi ve Ortadoğu Araştırmaları Merkezi’nin (ORDAM) katkılarıyla düzenlediğimiz “Nasıl Yazdım?” Biyografi Seminerleri başlığında yirmi program gerçekleştirilmiştir. Biyografi alanında çalışan akademisyenler, yazarlar ve mütefekkirlerin katılımıyla gerçekleştirdiğimiz bu seminer dizisinin amacı, bu alanda eğitim görenlere ve çalışanlara rehberlik yapmaktır. Bu amaçla, seminerlerde biyografinin inşa süreci, bu süreçte karşılaşılan temel sorunlar, biyografi yazmanın zorlukları, kullanılan kaynaklar ve malzeme sorunları, Türkiye’de ve dünyada biyografi çalışmaları vb. temel hususlar ele alınmıştır. 

Çok yönlü bir etkinlik hüviyetine sahip olan Mûsikîşinas Portreleri, bir yönüyle müzik dinletisi, bir yönüyle sözlü tarih çalışması ve bir yönüyle biyografik bir söyleşidir. Şimdiye kadar sekiz program gerçekleştirdiğimiz bu disiplinlerarası etkinlikte, İbnülemin’in Hoş Sadâ eserinde biyografileri yer alan, yaklaşık bir asır evvelinin mûsikîşinaslarını torunlarının dilinden dinleme imkânı bulmaktayız. Üsküdar Belediyesi ortaklığında düzenlenen yedi programın ardından yeni dönemin ilk programı, Kuzguncuk İskelesi’nde bulunan Türkiye Tasarım Vakfı’nda yapılmıştır. İki ayda bir gerçekleştirilecek olan programa bundan sonra Kuzguncuk İskelesi’nde devam edilecektir.

23 Mayıs 2023 tarihinde İstanbul Üniversitesi Rektörlük Binası’nda, İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın vefatının 66. yıl dönümü vesilesiyle bir anma programı gerçekleştirilmiştir. Bu program kapsamında gösterilmek amacıyla, Biyografi Enstitüsü İcra Kurulu üyelerinden Fatih Demir ve Abdurrahman Akdağ, İbnülemin’in çok yönlü kişiliğini anlamak ve onu daha yakından tanıyabilmek amacıyla “İbnülemin Videoları” başlığında yedi farklı tema etrafında, alanında uzman hocalarımızla söyleşiler gerçekleştirmiştir. Bu söyleşilerde şu başlıklar ele alınmıştır: Prof. Dr. Abdullah Uçman (İbnülemin’in Hayatı), Prof. Dr. Ali Şükrü Çoruk (Edebi Kişiliği), Tarihçi-Yazar Dursun Gürlek (Konak Sohbetleri), Sahaf Emin Nedret İşli (Sahaflarla İlişkisi), Türk ve İslam Eserleri Müzesi Müdürü Ekrem Aytar (Türk ve İslam Eserleri Müzesi), Prof. Dr. Mustafa Lütfi Bilge (Vakfiyesi), Prof. Dr. Uğur Derman (Hat Koleksiyonu). 

Lisansüstü öğrencilerine yönelik olarak, Prof. Dr. Selim Karahasanoğlu, Prof. Dr. Abdulhamit Kırmızı ve Dr. Tuğba İsmailoğlu Kacır hocalarımızın rehberliğinde İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde 15 hafta süren “Biyografi Yazım Atölyesi” düzenlenmiştir. Lisans ve lisansüstü seviyesindeki akademik çalışmalarda önem arz eden yazım çalışmaları için alanında uzman değerli hocaların ders anlatımlarıyla hayata geçirilen atölye, nitelikli bir biyografi çalışmasının nasıl ortaya çıkarılacağı hususunda teorik ve pratik dersleri içermiştir.

Biyografi Enstitüsü olarak, 2024 yılı içerisinde paydaşlarımızı arttırdık. Rami Kütüphanesi ve Biyografi Enstitüsü arasında 12 Eylül 2024 tarihinde imzalanan iş birliği protokolüne göre, Türkiye’de biyografi alanında bir ilk olan “Biyografi Kitaplığı” kurulacağı ifade edilmiş ve bu hususta çalışmalara başlanmıştır. Rami Kütüphanesi’nin envanterindeki biyografi kitapları, Ahmet Kot Kütüphanesi’ndeki biyografi kitapları, kitap bağışları ve Biyografi Enstitüsü’nün satın alımlar yoluyla temin edeceği kitaplardan oluşturulacak kütüphanenin, Mart ayının son pazartesi günü başlayan Kütüphane Haftası’nda resmi olarak hizmete girmesi planlanmaktadır. Tamamlandığında 10.000’e yakın kitaptan oluşması amaçlanan kitaplığın, biyografi ile akademik, sosyal ve kültürel olarak ilgilenen herkese hizmet vereceği belirtilmiştir.

Ayrıca Rami Kütüphanesi ortaklığında iki yeni program dizimize başladık. Kasım ayında ilkini gerçekleştirdiğimiz sinema ve biyografi alanlarını birleştiren disiplinlerarası bir program mahiyetinde olan “Biyografilm” de, belirli temalar üzerinden biyografi filmlerini konuşacağız. Bir diğer programımız “Konuşulmamış Tezler” başlığı altında ise iki seminer düzenledik. Bu seminerler kapsamında tezlerinde -bir doktora ve bir yüksek lisans- biyografi çalışan hocalarımızı dinledik. Her iki program, iki aylık periyotlarla Rami Kütüphanesi’nde devam edecektir. 

Kuzey Makedonya’da faaliyet gösteren Balkan Araştırmaları Vakfı (Balkan Studies Foundation) ve Biyografi Enstitüsü birlikte biyografi çalışmaları yürütmek amacıyla 19 Ekim 2024 tarihinde bir iş birliği protokolü imzalamıştır. Yapılan protokol, araştırma, yayın, sempozyum, çalıştay, proje ve kongre gibi birçok çalışmayı kapsamaktadır. Balkan Araştırmaları Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Sevba Abdula, biyografi çalışmaları için Balkan coğrafyasının verimli bir geçmişe sahip olduğunu belirterek, çalışmaların sonunda elde edilecek bilgiler, belgeler, veriler ve eserlerin hem akademi hem de akademi dışındaki ilgililerin istifadesine sunulacağını dile getirmiştir. 

Biyografi Enstitüsü, çalışmalarının ilk adımı olarak biyografi alanında tez çalışan yüksek lisans ve doktora öğrencilerine burs desteği sağlamaktadır. Biyografi Enstitüsü öğrencilerinden Havva Kılıç Çelikten, Furkan Gülnar, Fatih Demir ve Abdüssamet Yılmaz yüksek lisans tezlerini başarıyla savunarak tamamlamışlardır.