Cahit Zarifoğlu, söz konusu eserin dördüncü baskısına dahil edilir (Necatigil, 1967). Ancak bir önceki baskıya, yani bundan bir yıl önce, 1966’da yapılan üçüncü baskıya girme ihtimalinden de söz edilebilir. Çünkü yazı hayatına 1957’de başlayan ve bu baskı yapıldığında yaklaşık 10 yıllık bir yazı geçmişi bulunan Zarifoğlu’nun, aceleye getirildiği için bu baskıya girmemiş olması kuvvetle muhtemeldir.
Muhammet Sani ADIGÜZEL
Prof. Dr., FSMVÜ Öğretim Üyesi
Behçet Necatigil, Cahit Zarifoğlu’nun şiiri hakkında “Batı diktasına karşı Doğu protestosu” nitelemesinde bulunur. Bu nitelemenin bulunduğu kitap, ilk baskısı 1960’ta yapılan “Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü”nün 1967’deki dördüncü baskısıdır.
Behçet Necatigil, “Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü”nün 1960’ta yapılan ilk baskısında, “360 Türk Edebiyatçısının Hayatı ve Eseri”ne yer verir. Bu sayı, üçüncü baskı hariç, her yeni baskıda artarak devam etmiştir. Eserin ikinci baskısında, 360 sayısı 450’ye çıkar (Necatigil, 1964) . Sayının artmadığı üçüncü baskıyla ilgili olarak “Hazırlayan notlarını tamamlamadığı için çok arandığından dolayı hemen basmak zorunda kaldığımız bu yeni baskısına, eklenmesi gerekli başka maddeler alınmamış, ancak ikinci baskıdaki isimlerin hayat ve eserlerinde yeni değişmeler olmuşsa bunların belirtilmesiyle yetinilmiştir.” (Necatigil, 1966) şeklinde bir açıklama yapılmıştır.
Cahit Zarifoğlu, söz konusu eserin dördüncü baskısına dahil edilir (Necatigil, 1967). Ancak bir önceki baskıya, yani bundan bir yıl önce, 1966’da yapılan üçüncü baskıya girme ihtimalinden de söz edilebilir. Çünkü yazı hayatına 1957’de başlayan ve bu baskı yapıldığında yaklaşık 10 yıllık bir yazı geçmişi bulunan Zarifoğlu’nun, aceleye getirildiği için bu baskıya girmemiş olması kuvvetle muhtemeldir.
Böyle düşünüldüğünde, Necatigil’in seçtiği ilk 500 Türk edebiyatçısı arasına Zarifoğlu’nu da dâhil etmek mümkündür. Zaten ilk baskıda 360, ikinci ve üçüncü baskılarda 450 olan bu sayı, Zarifoğlu’nun bulunduğu dördüncü baskıda 520’ye çıkar. İlk kitabı “İşaret Çocukları” Aralık 1967’de yayımlanan Zarifoğlu’nun, baskı tarihi Nisan 1967 olarak belirtilen bu baskıya girme sebebi çeşitli dergilerdeki şiir ve yazılarıdır:
“ZARİFOĞLU, Cahit. Günümüz şairlerinden, doğum: 1940, Ankara. Maraş Lisesi’ni bitirdi. Şu an İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı bölümünde okuyor. Lisedeyken Maraş gazetelerinde yayımladığı şiir ve yazılarıyla başlayan sanatını, Yeni İstiklâl gazetesinin sanat sayfalarında Abdurrahman Cem adıyla geliştirdi. Şimdi Diriliş, Türk Dili, Soyut ve Papirüs dergilerinde ilerliyor.” (Necatigil, 1967, 294).
İstanbul Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü 1972’de bitiren Zarifoğlu’nun bitirme tezi, Rainer Marie Rilke’nin “Malte Laurids Brigge’nin Notları” romanı üzerinedir (Zarifoğlu, 2013). Otobiyografik bir roman olan “Malte Laurids Brigge’nin Notları” (Rilke, 1982) ile Cahit Zarifoğlu’nun “Yaşamak” (Zarifoğlu, 1980) eseri arasında bir bağ kurulabilir. Böyle bir bağ kurulduğu takdirde, söz konusu romanda Malte’nin ağzından verilen “Yirmi sekizindeyim ve başarılmış hiçbir şey yok.” cümlesinin (Rilke, 1982, 19) ilk eseri “İşaret Çocukları” 1967’de yayımlandığında 27 yaşında olan “Yaşamak” yazarında “İsmimin baş harfleri acz tutuyor” (Zarifoğlu, 2010, 491) şeklinde ifadesini bulduğu söylenebilir.
Necatigil, söz konusu eserin 1968’de yapılan beşinci baskısında Zarifoğlu’nun 1967’de yayımlanan ilk kitabını anar: İşaret Çocukları (1967). Bundan sonraki baskılarda, 1970’te yapılan altıncı ve 1972’de yapılan yedinci baskıda yine anar ama bu sefer anma şekli değişir: “Tek şiir kitabı İşaret Çocukları (1967)’dır” (Necatigil, 1970, 340). Sekizinci baskıya, 1975’e gelindiğinde, tek sayı ikiye çıkar ve buna bir de hikâye kitabı ilave edilir: “İki şiir (işaret Çocukları, 1967; Yedi Güzel Adam, 1973) ve hikâye kitabı (İns, 1974) yayımlandı.” (Necatigil, 1975, 311). Bu baskıda bir şey daha yapılır. Zarifoğlu’nun poetikası bir cümleyle açıklanır: “Şimdi İstanbul ve Ankara’nın belli başlı dergilerinde (daha çok Edebiyat dergisine) verdiği şiirlerinde geniş boyutlarla, özellikle madde ve ruh çatışması, Batı diktasına karşı Doğu protestosu gibi temaları işlediği görülüyor.” (Necatigil, 1975, 311).
Behçet Necatigil (1916-1979), bir sonraki baskıya, 1978’de yapılan dokuzuncu baskıya, sağlığında yapılan son baskıya, 1977’de çıkan Menziller kitabını dâhil eder ve “Şimdi Erdem Bayazıt’ın sahipliği ve sorumlu yönetmenliği altında Ankara’da çıkmakta olan aylık edebiyat dergisi Mavera (ilk sayı: Aralık 1976) şairlerinden.” (Necatigil, 1978, 341) bilgisini ekler.
Cahit Zarifoğlu’nun şiiri hakkında Behçet Necatigil vermiştir: “Şiirlerinde geniş boyutlarla, özellikle madde ve ruh çatışması, Batı diktasına karşı Doğu protestosu gibi temaları işlediği görülüyor.”
Bu vesileyle, Cahit Zarifoğlu’nun Yedi Güzel Adam (Zarifoğlu, 1973) kitabı, Behçet Necatigil’in onun şiiri hakkında verdiği hüküm çerçevesinde bir okuma yapılabilir:
“Çekip pırıl pırıl mavzerler çıkardılar oyluk etlerinden
Durdular ite çakala karşı yârin kapısında” (s. 9)
O gün gezdim seni ellerimle
Söyledin: Geniş vuruyor yüreğin” (s. 14)
Ve ellerin uçuşan yapraklar gibi
Birden
Nasıl yalnız olduğumuzu anladım
Kimseler yoktu ikimizden başka birbirine bakan” (s. 15)
“Damlardan
Çorba dumanı yükselmemekte
Yufka ekmeği
Toprak ve ağaç kokulu ellerimle
/ işte bakın ekmek böyle tutulur /
Şu en artist
Ve lokmayı taşıyan parmakların ucunda
Pıt pıt bir damar gibi atan
Yemin ve billah
Sıcak bulgur aşının kalbidir” (s. 22)
“Halk aşksızsa sokaklar
Banka dükkanlarıyla doludur” (s. 35)
“Senin asya’dan hiç yontmadan zarif bir cep saati yapışın
Asya Asya ve Asya diye yalvarışın
Sana ansızın alınyazımı ve kendimi ekliyorum
Aşka hazır aşka aç ve davetli
Ansızın melek bekliyorum
Asyayla ayağa kalkan
Melekler ellerinde gelenekle
İçinden hızla süt akımı geçiren mızraklar” (s. 36)
“Hiç ağlamadı
‘Biz çetin adamız ha’ ayrıca söylenmez
Anlaşılır” (s. 36)
“Bu noktalar anlaşmasıdır fabrika baca ve duman
Anne onları kapıya kadar uğurla gel” (s. 45)
“Başlarını bana çevirmiş büyük baş hayvanlar
Londra Moskova Vaşigton Berlin Pekin” (s. 46)
“Bu yaz hayatı beğenemedim aklımda kandan gökdelenler” (s. 47)
“Kadını kelimeyle kurarlar saklarlar örtülerle” (s. 93)
“Artık dayanamam
Yabancı isimlerin isim ebelerinin içinden
Yabancının ter kokusunun içinden
Yabancının buyruğuyla geçmeye
Ey toprağım kalkamadığım
Üs kimin üssü
Kime ait minare” (s. 96)
“Ve çocuğun uykusu böyle başladı
Çünkü yeni bir çocuk uyanacaktır” (s. 103)
“Mısır taneli çocuk avuçları
Fotoğrafını çek günahların
Tövbeleri yıldırımla yayınla yine de
Esmeri
Karayı
Kızıl ve sarıyı bir tutanı
Benden aldın” (s. 112)
15.
“Mesela adil erdem aynı silahla mücehhezdi.” (s.113)
16.
“Anne
Kolunda koynunda karnında çocuklar
Gitti pazara dolandı çığlık beğendi” (s. 115)
17.
“Boyuna hatırlat
Yoksa olur ki unuta kalırım esmerliğimi” (s. 119)
18.
“Baba oyundan çağrılan çocuklar gibi isteksizdir” (s. 119)
19.
“Benden beni çıkar bakalım kalacak mıyım
Üstüme beni koy bir de
Gözle dayanabilecek miyim
Yoksa hemen bir kez daha bütünle bende beni
Özümü kullan
Çünkü aşktır
Beyaz bir sanattır” (s. 120)
Behçet Necatigil’in Cahit Zarifoğlu için yaptığı nitelemeyi, Necip Fazıl Kısakürek, mensubu bulunduğu hemen bütün bir cemiyet için yapar. Onun “Muhasebe” şiirinde, “Cemiyet ah cemiyet yok edilen ruhiyle / Ve cemiyet cemiyet yok eden güruhiyle.” (Kısakürek, 2018, 403) dediği cemiyet için yaptığı bu muhasebe şöyledir:
“Bu cemiyetin: Dinî mizacı Süleyman Çelebi’de… Derinlik ve olgunluğu Mevlânâ’da… Mâverâ humması Yunus Emre’de… Kahramanlık hayali Battal Gazi’de… Aksülamel ve isyan psikolocyası Köroğlu’nda… Nükte ve hicvi Nasreddin Hoca’da… Halk duygusu kumaşı Karacaoğlan’da… Hassasiyet cevheri Fuzulî’de… Edâ ve (estetik) ruhu Bakî’de… Kuru mantık ve aklı Nabî’de… Belâgat ve hırçınlığı Nef’î’de… Şive ve zarafeti Nedim’de… İrfan ve inceliği Şeyh Galip’te… Usûl ve sistemi Kâtip Çelebi’de… Tarih ölçüsü Naimâ’da… Nas ve kalıp bilgisi Ebussuud Efendi’de… Görgü ve merakı Evliyâ Çelebi’de… Mâverâ görüşü İbrahim Hakkı’da… Dekor zevki Yesari’de… (Plâstik) fikri Sinan’da… (Fonetik) fikri Dede Efendi’de… Ve bütün bunların hepsi başka başka mikyas ve kıratta hepsindedir” (Kısakürek, 1993, 166).
Elbette istenmesi hâlinde Necip Fazıl Kısakürek’in saydığı bu isimlere daha pek çok isim ilave edilebilir. Cahit Zarifoğlu’nun ilavesi ise şöyle olur: Bu cemiyetin Batı diktasına karşı Doğu protestosu, Cahit Zarifoğlu’nda ve bütün bunların hepsi başka başka mikyas ve kıratta hepsindedir.
Kaynakça
Kısakürek, Necip Fazıl (1993). Tanrı Kulundan Dinlediklerim. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
Kısakürek, Necip Fazıl (2018). Çile. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
Necatigil, Behçet (1960). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 1. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1964). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 2. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1966). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 3. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1967). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 4. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1968). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 5. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1970). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 6. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1972). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 7. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1975). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 8. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Necatigil, Behçet (1978). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. 9. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
Rilke, Rainer Maria (1982). Malte Laurids Brigge’nin Notları. çev. Behçet Necatigil. İstanbul: Adam Yayınları.
Zarifoğlu, Cahit (1973). Yedi Güzel Adam. Ankara: Edebiyat Dergisi Yayınları.
Zarifoğlu, Cahit (1980). Yaşamak. Ankara: Akabe Yayınları.
Zarifoğlu, Cahit (2010). Şiirler. Ankara: Akabe Yayınları.
Zarifoğlu, Cahit (2013). Rilke’nin Romanında Motifler. Tercüme ve Yayına Hazırlayan: Ümit Soylu. İstanbul: Beyan Yayınları.