İnsicam dergisi olarak Doğu Türkistan coğrafyasını, tarihini, toplumunu ve bugün yaşanılan insan hakları ihlallerini doğru anlamak için okumamız gereken, doğrudan bağımsızlık mücadelesinin içerisinden gelen ve/veya alanında uzman isimlerce kaleme alınmış eserlerden bazılarını sizler için tanıttık.

İstifadenize.

İNSİCAM

1. Doğu Türkistan Davası

İsa Yusuf Alptekin

(Marifet Yay., İstanbul: 1981, ss. 304)

Kaşgarlı dünyaca ünlü siyasetçi, düşünür ve yazar Alptekin’in “Doğu Türkistan Davası” adıyla yayınlanan bu eseri, Doğu Türkistan’ın coğrafî yapısı, ekonomisi, nüfusu, siyasî tarihi, uğradığı istila ve zulümleri konu ediniyor. Kitapta ayrıca Rusya ve Çin’in el birliği ile Doğu Türkistan’daki soykırım faaliyetlerini, Türklerin mücadelelerini ve şahit olduğu sorunları aktarıyor. Kendi ifadesiyle “kimsesiz, mazlum Doğu Türkistan halkına hizmet için yaratılmış” olduğuna inanan Alptekin, Doğu Türkistan mücadelesi için kaleme aldığı bu eserde Doğu Türkistan’daki soydaşlarımızın çektiği sıkıntıları akıcı bir üslupla ele alıyor.

Alptekin eserde, Türkçenin Türk dünyasındaki siyasi önemine şu cümlelerle atıf yapmaktadır: 

“Doğu Türkistanlı bir Türk ile Türkiyeli bir Türk’ün dili, değişik lehçe farkları bir tarafa, aynıdır ve bu iki bölgenin insanı, bir aracıya ihtiyaç olmaksızın, anlaşabilirler. Ve bu durum, düşman milletler tarafından iyi bilindiği için; hem Doğu Türkistan ve Batı Türkistan gibi Orta Asya Türklerinin dili ve hem de Türkiye Türklerinin dili; anlaşmaya imkân vermeyecek tarzda uydurukça kelimelerle bozulmaktadır. Tâ Urumçi’den Orta-Avrupa ülkelerine kadar uzanan dil, din, kültür ve hayat bütünlüğünü ve bir de bu bütünlüğün siyasî üstünlüğünü düşünün. O zaman dünya politikası hangi milletin emrinde olacak, kestirilebilir.” (s.56)

2. Doğu Türkistan İçin Savaş

İklil Kurban

(Türk Tarih Kurumu Yay., 2. Bs., Ankara: 2020, ss. 112)

Doğu Türkistanlı Dr. İklil Kurban’ın bu eserinde Türkistan tarihinin özeti, Hocaların ortaya çıkışı ve iktidarının yanı sıra 1757 yılından 1865 yılına değin süren isyanlar yüzyılı, Yakup Bey Devleti’nin kuruluşu ve Hocalar Devri Edebiyatı başlıkları yer alır. 18. yüzyılda Doğu Türkistan coğrafyasında kurulan devletlerin yanı sıra Çin ile ilişkilerin de anlatıldığı eserin önsözünde Kurban: “Türklüğün kaderi birdir. Bilhassa Türkistan Türklüğü tarih boyunca aynı kaderi paylaşagelmiştir. Eğer bugün Türkistan’ın batı kısmı esirlikten kurtulmuşsa, doğu kısmının da kurtulacağı kesindir.” ifadelerine yer verir. Bilhassa Doğu Türkistan tarihi ve edebiyatı alanında çalışmalar yapan genç araştırmacılar için önemli bir eser.

3. Eski Çağlardan XIX. Yüzyıl’a Kadar Doğu Türkistan Medeniyeti ve Uygurlar

Ahmet Süleyman Kutluk

(Selenge Yayınları, Çev. Ahmet Cinkara, 2020, ss. 280)

Ahmet Süleyman Kutluk, Doğu Türkistan Medeniyeti ve Uygurlar adlı bu eserinde, Uygur Türklerinin tarihi vatanı Doğu Türkistan’daki arkeolojik kazılar ve bulunan tarihi ve yazılı eserleri incelemiş ve bunlardan hareketle günümüzdeki Doğu Türkistan ile belirli ölçeklerde kıyaslamalar yapmıştır. Bir tarihçi ve arkeolog gözüyle tarihi belgelere atıf yaparak çeşitli incelemeler yapan Kutluk, Doğu Türkistan’ın tarihi ve kültürel birikiminin ne kadar zengin ve önemli olduğunu ortaya koyuyor.

Türkler için daima önemini korumuş olan Kaşgar şehri hakkında detaylı bilgiler veriyor. Doğu Türkistan denilince akla Kaşgarlı Mahmut ve Türk tarihinin en önemli kaynaklarından sayılan eseri Dîvânu Lugâti’t Türk’ü, Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig eseriyle mukayese ederek yeni bir bakış açısı ortaya koyuyor.

4. Doğu Türkistan Türkleri Tarihi

Prof. Dr. Mehmet Saray

(Boğaziçi Yay., İstanbul: 2021, ss. 456)

Mehmet Saray, Uygur Türklerinin tarihi ve coğrafyası hakkında detaylı bilgiler verdiği bu eserde, Orta Asya’daki Türk devletlerinin geneline büyük bir projeksiyondan bakıyor. Toplamda iki ciltten oluşan eserin ilk cildinde Doğu Türkistan’ın 2. Çin egemenliğine kadar olan devlet dönemi ele alınırken ikinci ciltte Çin’in Doğu Türkistan’daki ikinci tahakküm dönemi işleniyor.

Çin işgali altındaki Uygur Türklerinin tarihini ana hatları ile izah ederken, uluslararası hukuku ihlal eden Çin’i ve halkın üzerindeki zorbalıklarını belgelere dayanarak anlatmaya çalışıyor.

Toplam altı bölümden oluşan kitabın birinci bölümünde “Ana Hatlarıyla Türk Tarihi”, ikinci bölümde “Doğu Türkistan’da İlk Çin İşgali ve Sömürüsünü Hazırlayan Sebepler”, üçüncü bölümde “Çin Doğu Türkistan’da”, dördüncü bölümde “Çin’in Doğu Türkistan’ı İkinci İşgalinden Sonra Kurduğu Yeni Yönetim Şekli”, beşinci bölümde “İkinci Dünya Harbi Öncesinde İngiltere ile Japonya’nın Doğu Türkistan’a İlgisi: Komünizm ve Antikomünizm Mücadelesi” , altıncı bölümde “Prensiplerini Çiğneyen Çin Komünist Yönetiminin Doğu Türkistan’a Yerleşmesi” en ince detaylarına kadar belgeleri ile inceleniyor.

Doğu Türkistan tarihini, Çin’in millet ve devlet karakterini ve Doğu Türkistan’a yönelik politikasını tarihsel ve eleştirel bir bakış açısıyla öğrenmek isteyenler için oldukça iyi bir kaynak.

5. 100 Soruda Doğu Türkistan

Ömer Kul

(Rumuz Yay., 2017, ss. 221)

Ömer Kul, bu eserinde Çin işgali altındaki Doğu Türkistan’ın sosyolojik yapısını, Uygur Türklerinin kültürünü, tarihsel hafızasını, geçmişini ve bugününü anlatıyor. Doğu Türkistan’ın mevcut durumuna küresel siyasetin içinden çeşitli örnek ve açıklamalar sunan bu eser, birçok açıdan sorular sorarak okurları için Doğu Türkistan meselesini kavramayı kolaylaştırıyor. Özerk bir bölge olarak Doğu Türkistan’ın Çin ekonomisi ve devleti içerisinde sözde önemli ve uyumlu bir topluluk olduğu izleniminin arkasındaki gerçek Çin’i görmemizi sağlıyor.

Doğu Türkistanlıların temel sorunları ve talepleri ne? Doğu Türkistanlıların Türkiye’de kurdukları teşkilatlar neden tek çatı, tek görüş etrafında toplanamamaktadırlar? Yurt dışında Doğu Türkistan mücadelesi nasıl yürütülmektedir? Doğu Türkistan İslam Hareketi hakkında neler söylenebilir? Bunlar gibi siyasi, kültürel ve toplumsal alana dair çeşitli kritik sorular soran Kul, Doğu Türkistan denilince aklınızda oluşabilecek hemen her soruya yanıt vermeye çalışıyor.

6. Hatıralarım: Doğu Türkistan’ın Gerçek Hikayesi

Mehmet Yakup Buğra

(Siyer Yay., Der. Abdullah Oğuz, 2019, ss.160)

Dr. Mehmet Yakup Buğra, Doğu Türkistan’ın 20. yüzyıl tarihindeki önemli şahsiyetlerinden biri olan Mehmet Emin Buğra’nın yakın kurmaylarından Abdülkerim Buğra’nın oğludur. Dolayısıyla, tarihe tanıklığı açısından olayları siyasi açıdan da görebilmesi ve bu anlamda yorumlayabilmesi tesadüf değildir.

Buğra, bu eserinde 1949 yılında Mao’nun liderliğindeki Çin Komünist Partisi’nin Doğu Türkistan’ın işgalini anlatıyor. 1976 tarihine kadar yaşanan olayların ne denli korkunç olduğunu tüm çıplaklığıyla ortaya koyuyor. Buğra, hatıralarında kendi yaşadıklarını, komşularının başından geçenleri ve milletinin maruz kaldığı soykırımı anlatıyor.

Buğra kitabında, babasının milli mücadelede neler yaptığını, yakınlarının yaşadıklarını, tarihî olayları ve diğer millî mücadele önderlerinin mücadelelerini birinci gözden bir tanık olarak aktarıyor. Doğu Türkistan milli mücadelesini ve bu bağımsızlık kahramanlarını tanımak ve dönemin zorluklarını anlamak açısından önemli bir eser.