Avusturya İslâm Cemaati (İGGÖ) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı arasında yapılan bir anlaşmayla Türkiye’deki ortaöğretim kurumlarında Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi ve İmam-Hatip liselerindeki meslek dersleri öğretmenlerinden ihtiyacı kadar personeli, yapılan imtihan neticesinde Avusturya’ da görevlendirmiştir.
Erkan ERDEMİR
Viyana İslâm Din Eğitimi Yüksek Okulu Öğretim Üyesi
Yazı dizimizin birinci bölümünde, Avusturya’da İslâm dininin konumu ve kısa tarihçesi hakkında malumatlar vermiş, son sayıda da İslâm Din Dersi müfredatlarını incelemiştik. Bu sayıda ise İslâm Dersi öğretmenlerinin eğitimi hakkında bilgiler vereceğiz.
Avusturya’da 1982 yılından itibaren resmi ve özel okullarda Müslüman öğrenciler için İslâm Din Dersi sunulmaktadır. Bu, Avrupa’da önemli bir örnek teşkil etmektedir. Yaklaşık 625 Din Dersi öğretmeni yaklaşık 80 000 öğrenciye 2300’e yakın okulda Almanca dilinde din dersi okutmaktadır.
Avusturya Anayasası’nın 17. maddesinin 4. bendi din eğitimini teminat altına almıştır; bu yasaya göre okuldaki din eğitiminden ve sınıflardan farklı kilise ve cemaatler ayrı ayrı sorumludur. Devletin tanıdığı bir kilise veya cemaatin mensubu bulunan tüm öğrenciler için kendi mezheplerinde din dersi, ilkokul, ortaokul, liselerde zorunludur. Özel okullarda ise seçmeli derstir.
Avustuya’da din öğretimi, mezhebe/dine dayalı olarak uygulanmaktadır. Çoğu diğer ülkelerde ise dinler hakkında öğretim yani mezhebe/dine dayalı olmayan din öğretimi yaygındır. “Din eğitimi” veya “mezhebe/dine dayalı” yaklaşımın, İngilizcesi, “confessional”, Almancası, “konfessionell” dir. Bu yaklaşımın karşıtı “dinler hakkında öğretim” veya “mezhebe/dine dayalı olmayan” yaklaşım “non confessional” ve “Religiöse Unterweisung/Religionskunde” kelimelerle tercüme edilebilir. Mezhebe/dine dayalı din eğitimi dersi denilirken, sadece bir dinin içindeki mezhep kastedilmeyip, aynı zamanda ayrı bir din de kastedilebilmektedir. Bunun sebebi, Batı dillerindeki religion kelimesinin Türkçe’de hem din hem de mezhep kelimelerini karşılamasıdır.
Mezhebe /dine dayalı yaklaşımda, dersin konularını belli bir din oluşturmakta ve söz konusu dinin sevdirilmesi, benimsetilmesi amacı taşınmaktadır. Zaten bu din dersinin adı da ilgili dinin adı ile anılmaktadır. Örneğin, Katolik Din Dersi, Protestan Din Dersi, İslâm Din Dersi denildiği zaman bu derslerin belli bir mezhebe ya da dine dayalı olarak işlendiğini anlıyoruz. Böyle bir din dersinde başka dinler öğretilse bile o dinin bakış açısıyla öğretilir. Buradaki temel düşünce, öğrencinin ya da velisinin belli bir din dersini seçmesi ve öğrenmek istemesidir.
Avusturya’da şu anda İlköğretimde görev yapan öğretmenlerin birçoğu 1998 tarihinde Viyana’da açılan İslâm Din Eğitimi Akademisi’nde yetişmişlerdir. Yakın bir tarihte, 2017 yılında İnnsbruck Üniversitesi’nde İslâm Din Eğitimi Lisans bölümü kurulmuş, orda da İlköğretimde görev almak üzere İslâm Din Dersi öğretmenleri yetişmektedir.
Liselerde İslâm Din Dersi öğretmenliği yapanların birçoğu ise 2007 yılında Viyana Üniversitesi’nde kurulan İslâm Din Pedagojisi Master bölümü mezunlarından oluşmaktadır. İslâm Din Dersi öğretmeni olmak isteyenlerin tamamı Avusturya İslâm Cemaati (IGGÖ) tarafından sınava tabi tutulur, kazananlar ise devlet tarafından öğretmen olarak atanırlar.
Akademi Kuruluşu Öncesi (1982-1998)
Avusturya İslâm Cemaati (İGGÖ), Avusturya’da Müslümanları resmi olarak temsil eden Diyanet Teşkilatıdır. İGGÖ’nün, 1998 yılına kadar İslâm Din Dersleri için öğretmen yetiştiren bir kuruma sahip olmadığını üzüntüyle hatırlatmalıyız. Bundan dolayı bu teşkilat İslâm Dersi öğretmeni ihtiyacını iki yolla gidermek durumunda kalmıştır. Avusturya’da bulunan farklı milletlere mensup Müslümanlardan dini eğitimi ve tahsili olanlardan din dersi öğretmenliği yapmaya muktedir olanları, İGGÖ imtihanıyla öğretmen olarak tayin etmiştir. Böyle tayin edilmiş öğretmenler arasında Türk olanlar birinci sırayı almaktaydı. Bu öğretmenlerin ücretleri Avusturya Eğitim Bakanlığınca karşılanmaktadır. Görev bakımından ise, öğretmenler bütün talimatlarını İGGÖ’den almakta ve bu kurumun ukdesi altında çalışmaktadırlar. Teşkilatın bu yolla tayin ettiği öğretmen sayısı, Türk ve Arap olarak Avusturya genelinde 1990 yılı itibariyle 50’nin üzerindeydi (Mustafa Tavukçuoğlu, Avusturya okullarında İslam Din Dersleri, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, Sayı 8).
Avusturya İslâm Cemaati (İGGÖ) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı arasında yapılan bir anlaşmayla Türkiye’deki ortaöğretim kurumlarında Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi ve İmam-Hatip liselerindeki meslek dersleri öğretmenlerinden ihtiyacı kadar personeli, yapılan imtihan neticesinde Avusturya’ da görevlendirmiştir. Yapılan bu imtihanlarda din dersi öğretmenlerinde aranan en önemli niteliklerden birisi de Almanca bilgisidir. Bu niteliğin aranmasının en önemli nedeni, Avusturya yasalarına ve İGGÖ tüzüğüne göre, okullardaki öğretim dilinin Almanca olmasıdır. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı’nda yapılan yazılı ve sözlü imtihanlarda yeterli Almanca bilgisine sahip öğretmenlerin tespiti yapıldıktan sonra, imtihanı kazanan öğretmenler özel bir Almanca kursunu bitirdikten sonra İGGÖ tarafından istihdam edildiler. Almanca bilgilerini geliştirmek ve pekiştirmek isteyen din dersi öğretmenleri Viyana’daki Goethe Enstitüsü’ne bir veya iki yarıyıl devam ettiler. Buradan aldıkları belge ile İGGÖ Teşkilatı’nın gösterdiği bölgelerdeki okullarda göreve başladılar. Resmi yolla tayin edilen Viyana ve diğer eyaletlerde Türk olan İslâm Din Dersi öğretmeni sayısı 1990 yılı itibariyle Avusturya genelinde 30 civarındaydı. Avusturya’da toplam 80 civarındaki din dersi öğretmeninin yarıdan fazlası Viyana ve çevresindeki okullarda görev yapmaktaydı (Mustafa Tavukçuoğlu, 1998).
Bu durum yaklaşık on beş yıl böyle devam etti, ta ki din dersi öğretmenlerinin eğitilmeye başlandığı ilk akademi 1998 yılında kurulana kadar.
Viyana İslâm Din Eğitimi Akademisi (1998-2007)
Islamische Religionspädagogische Akademie (IRPA) isimli İslâm Din Eğitimi Akademisi 1998 yılında, Avusturya İslâm Cemaati (İGGÖ) tarafından kuruldu. Bu kurumda ilk defa Avusturya okullarında din dersi vermek üzere din dersi öğretmenleri yetiştirilmeye başlandı. Bu eğitim ilk yıllar Viyana Eğitim Yüksek Okulu (Pädagogischen Hochschule Wien) ve Kahire El-Ezher Üniversitesi iş birliği ile sunuldu, pedagojik dersler Eğitim Yüksek Okulunda verildi, İlahiyat dersleri ise El-Ezherli profesörler tarafından Arapça lisanında verildi. Başta eğitim alanında bir yenilik olmasına rağmen dini içerikli derslerin Arapça olması hasebiyle pek verimli geçmedi. Zira Avusturya okullarında din dersi Almanca sunulmaktadır ve Almanca tüm Müslüman öğrencilerin ortak okul dilidir. Bu sebepten dolayı akademi dili de tamamen Almancaya çevrildi.
Her bir öğretmenin yılda on beş saat hizmet içi eğitim alması gerektiği için, 2004 yılında IRPI isimli İslâm Din Eğitimi Enstitüsü kuruldu. Bu enstitü tüm Avusturya da görev alan İslâm Din Dersi öğretmenleri için çeşitli seminerler düzenlemeye başladı.
Özel Yüksek Okul Öğretmenlik Kurs Programı (2007-2015)
2007 yılında başlayan Bologna süreci kapsamında tüm diğer akademiler gibi IRPA Akademisi de Özel Yüksek Okul Öğretmenlik kurs programına sahip oldu (Private Hochschullehrgang für das Lehramt Islam an Pflichtschulen). Yüksek Okul statüsüne kavuşamamasın sebebi, sırf bir tane branş dersi (din dersi) öğretmenleri yetiştirdiği içindir, çünkü başka dersleri sunabilmek için IGGÖ’nün maddi imkânları bulunmamaktaydı. Öğretim kadrosu bir hayli çoğaldı. Öğrenci sayıları birden arttı, çünkü birçok Müslüman genç İslâm Din dersi öğretmeni olmayı çok istiyordu. Özellikle kız öğrenci sayısı birden çoğaldı. Bu üç senelik eğitim sürecinde lisans tezini yazıp Bachelor of Education diplomasını alan öğrencilere ilköğretim’de din dersi öğretmeni olma imkânı doğuyor ve IGGÖ’de mezunları mütalaadan sonra branş öğretmeni olarak atanıyordu. Liselerde öğretmenlik yapmak isteyenler ise Viyana Üniversitesi’nde Yüksek Lisans yapma olanağı buluyorlardı. Hizmet içi Eğitim Enstitüsü de Yüksek Okul Hizmet İçi Kurs Programı (Private Hochschullehrgang für islamische Religionspädagogische Weiterbildung / IHL) şeklinde yine din dersi öğretmenlerine kurslar ve seminerler düzenlemeye devam ediyordu.
KPH Wien/Krems Pedagoji Yüksek Okulu İslâm Dini Enstitüsü (2015-)
2015 yılında Avusturya’da yine bir Eğitim Reformu gerçekleşti ve Yeni Öğretmen Eğitimi Yasası onaylandı. Bu yasaya göre tüm öğretmenler, artık Eğitim Yüksek Okullarda yetişecek yani sınıf öğretmeni olacak aynı zamanda din dersine de girmek istiyorsa Yüksek Okullar bünyesinde bulunan Dini Enstitülerden de branş derslerini alacak. Bu nedenden dolayı Avusturya İslâm Cemaati (İGGÖ) ile KPH Wien/Krems Pedagoji Yüksek Okulu (Kirchlich Pädagogische Hochschule Wien/Krems)arasında bir kooperasyon başladı, KPH Wien/Krems bünyesi altında İslâm Dini Enstitüsü kuruldu. Artık din dersi vermek isteyen herkes ya özel olan KPH Wien/Krems Pedagoji Yüksek Okuluna veya herhangi devlete bağlı başka bir Pedagoji Yüksek Okuluna kaydolup dört yıl eğitim alması, iki sömestre da İslâm Din Enstitüsü’nde branş derslerine girmesi gerekmektedir. Artık sadece din dersi öğretmeni olma imkânı yasal olarak 2015 yılında bitmiştir. Bunun avantajları elbette vardır, bir Müslüman öğretmen aynı zamanda sınıf öğretmeni olabilir, okulda tam kadrolu çalışabilir. Ama tecrübe şunu gösterdi, İslâm Dini Enstitüsü’nde okuyan öğrenci sayısı çok azaldı. Artık sırf din dersi öğretmeni olmak isteyenler için bu fırsat kalktığı için çoğu kişiyi bu eğitim türü cezbetmemeye başladı.
İslam Din Dersi öğretmenlerine hizmet içi eğitim kursları veren kurum da yine 2016 yılında İslam Din Enstitüsü’nün bir parçası oldu. Ben şu anda bu kurumda çalışmaktayım ve 625 din dersi öğretmeninin hizmet içi eğitim kursları programında onlara yardımcı olmaktayım. Bir yılda 100’e yakın hizmet içi eğitim kursu sunmaktayız.
Viyana Üniversitesi İslâm Din Pedagojisi Master Bölümü (2007-)
2007 yılında, yine bu Bologna süreci kapsamında liselerde İslâm Dersi öğretmeni yetiştirilmesi için Viyana Üniversitesi’nde İslâm Din Pedagojisi Yüksek Lisans (Master of Arts) bölümü açıldı.
Benim gibi onlarca lisans öğrencisi orada yüksek lisansını tamamlayarak liselerde din dersine girme yetkisini kazandı. Benim Master tezim de çok ilginçti. İbn Haldun’un eğitim görüşleriyle Alman eğitimci Wilhelm von Humboldt’un eğitim görüşlerini kıyasladım ve çok benzerliklere ulaştım.
Avusturya’da İslâm dersi öğretmenlerinin eğitim serüveni bu şekilde devam etmektedir. Okullarda çok sayıda Müslüman öğrenci mevcuttur, bunlara örnek teşkil edecek, rol model görevini üstlenecek kaliteli öğretmenler, kaliteli din dersi öğretmenleri gerekmektedir. Öğretmenlik bir peygamber mesleğidir, yetkinlikleri ve yetenekli olan herkesi bu meslek eğitimini almasını dilerim. Yolunuz açık olsun. Rabbim cümlemize hayırlı hizmetler nasip eylesin. Selam ve dua ile.